O Solunskim pjesmama i kolima

Upravo u to vrijeme, pjesme „Što ćutiš, Srbine, tužni“, „Bože pravde“, „Zavičaju mili kraju“, „Vječnaja pamjat“, „O, Srbijo, mila mati“, „Rado ide Srbin u vojnike“, „Tamo daleko“, „Hej, trubaču, s bujne Drine“ i marš „Na Drinu“, sa srpskom vojskom i đacima-ratnicima, obišle su Cer, Kolubaru, Kajmakčalan, Kumanovo, Solun, Krf, Vido, Francusku, Italiju, Englesku, Švajcarsku, Rumuniju, Rusiju. Sa Krfa, Vida, iz Tunisa, Rusije, ratnici su slali svoja pisma u Srbiju i sa bolom pozdravljali sve u otadžbini. Njihove riječi bile su pune čežnje, ali i obećanja da će se vratiti i osloboditi zemlju. Prema riječima velikog znalca istorije Prvog svjetskog rata i autora izuzetne knjige „Solunci govore“ - Antonija Đurića, pjesma „Mladi kapetane“ nosi priču o 4. pješadijskom puku „Stevan Nemanja“ Drinske divizije koji je bio sastavljen od ratnika Užičana. Svetislav i Đorđe, djedovi autora zbirke su ratovali protiv Turaka, Bugara i Švaba i mnogo su voljeli ovu pjesmu. A bili su ratnici 4. puka, ponosnog, nepobjedivog...

Priču o solunskim junacima nastavljamo dijelovima pisma jedne Grkinje napisanog onda kad su srpski vojnici napustili Krf. Preveo ga je Čedomir Milošević, a nalazi se u knjizi „Golgota i Vaskrs Srbije 1916-1918“:
...........
„... Otkako su Srbi došli na Krf, ja ne volim svoju rasu... Za nas bi bilo bolje da vi niste došli na Krf, jer nam je sad gore... Za poslednje tri godine toliko sam se bila navikla na ta pitoma lica vaših vojnika, na njihove poštene i dobroćudne oči... Čudna ste vi rasa... Razgovarala sam neki dan sa jednim ruskim pukovnikom o tome. On veli da je to osobina svih Slovena. Ako je to tako onda blago ženama i kćerima Slovena... Ove poslednje tri godine dok ste bili ovde, proživjele smo lijepo i prijatno... Svaki dan sam trčala na prozor da vidim nekog srpskog oficira, samo da mi se javi, pa ma ko to bio, i da se prijatno na mene osmjehne...
.......
Vaš narod stalno pjeva, i na to pjevanje i taj žagor bila sam se toliko navikla... Šta nam vrijedi i ljepota i sve druge lijepe osobine, koje su Srbi kod nas našli, kad niko u tome ne umije da uživa... Blago onim djevojkama koje su Srbi odveli odavde i spasli života na ovom ljubavnom ostrvu"...

U ratovima za oslobođenje i ujedinjenje, od 1912. do 1918. nastale su mnoge pjesme, kola i marševi, koji su i danas na repertoaru mnogih orkestara, horova i vokalnih solista u našoj zemlji i van nje. To su, prije svih: „Tamo daleko“, „Kreće se lađa francuska“, „Buđenje Srbije“, francuskog kompozitora Morisa Švaba, „Solunsko kolo“, „Zar da umrem kad mi vreme nije“, marš „Vojvoda Stepa Stepanović“, marš „Vojvoda Živojin Mišić“, i jedna od najpoznatijih i najljepših kompozicija inspirisanih tim ratom, marš „Na Drinu“.
Cerska bitka, vođena od 16. do 19. avgusta 1914. donijela je veliku pobjedu srpskoj vojsci. Tu, na bojištu, kompozitor, dirigent, vojni kapelnik Stanislav Binički, komponovao je jedan od najljepših marševa koje ima naša muzička ostavština. Smatra se da je marš „Na Drinu“ Binički posvetio pukovniku Stojanoviću koji je poginuo u Bici na Ceru. Pukovnik Stojanović bio je neustrašivi i omiljeni komandant. Srpski vojnici su neprijatelju prijetili svojim komandantom: „Poćoreku, carevi većile, duša mi je od Kosova stara, komandant sam Gvozdenoga puka, ne bojim se cara ni ćesara..!“
I dok su drugi kapelnici vojne muzike srpskih armija Franjo Matjejovski u svom maršu „Vojvoda Stepa Stepanović“, Marko Stojanović u maršu „Vojvoda Živojin Mišić“, koristili motive srpskih narodnih pjesama, dotle je Stanislav Binički u kompoziciji „Na Drinu“, lično inspirisan Velikim ratom, stvorio ovo djelo.
Poslije Drugog svjetskog rata, osim određenih pjesama i neka narodna kola nisu smjela da se izvode. Prije svih, „Kraljevsko kolo“. To kolo imalo je sreću da se jedna njegova verzija zove i „Srbijanka“. Pod tim imenom štampane su note. Ali, ako bi neko konstatovao da se radi o „Kraljevom kolu“, bilo bi neprilika.