Priboj: Otkrivenio ostaci grada iz XII vijeka

Na južnim padinama, van srednjovekovnog manastirskog kompleksa u Banji kod Priboja, arheolozi Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Beograda otkrili su ostatke zidina manastira Svetog Nikole Dabarskog, gdje je bilo jedno od najstarijih episkopskih sjedišta osamostaljene Srpske pravoslavne crkve. Ispod nanosa šuta i zemlje, iz dubine od dva i po metra, nedaleko od hrama Svetog Nikole, izronili su ostaci zidova od kamena i tesane sige, kojima je bio opasan drevni grad i građevine koje svojom veličinom svedoče o impozantnosti manastirskog kompleksa, još iz vremena početka vladavine Nemanjića. "Uz ostatke keramike, tu niveletu koju smo konstatovali, to je jedan od dokaza za našu hipotezu da bi ovo bio najstariji poznati deo manastira Banje, koji do sada nismo u istraživanju porte oktrili", objašnjava Marina Bunardžić iz Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Beograda. A ako do sada nije bilo materijalnih dokaza, pisanih tragova o ovom naselju je bilo. Zidovi građevine koja je otkrivena pripadaju utvrđenom gradu koji je čuveni putopisac Idrizi upisao u svoju kartu svijeta 1154. godine i označio ga kao maleni grad Banja na reci Lim. Rušenja, paljenja i obnove manastirskog kompleksa mijenjali su izgled Banje. Zna se da je ovaj manastir 1219. godine Sveti Sava proglasio za jedno od prvih osam episkopskih centara i za episkopa postavio svog najboljeg učenika iz Hilandara - Hristofora. Građevine, čiji su ostaci sada vidljivi, bile su velike, jakih temelja, a sačuvano je čak i ulazno stepenište. "Kada je taj dio stradao u požaru ne znamo kom, došlo je do obnove Banje u 14. vijeku u vrijeme kralja Stefana Dečanskog, to je treća decenija 14. veka", objašnjava Marina Bunardžić. O značaju manastira Banja, svjedoči i otkriće njegovih dragocjenosti 1974. godine. Zlatni, srebrni i predmeti od gorskog kristala deo su riznice iz perioda od 15. do 17. vijeka. Ta riznica smatra se jednom od najvrjednijih u Srpskoj pravoslavnoj crkvi, a skrivena je u vrijeme Velike seobe.