Hladni rat u Nišu zbog ruske baze
U subotu 25. aprila navršiće se tri godine otkada je počeo sa radom Rusko-srpski humanitarni centar u Nišu. Zamišljen kao instrument za brzo reagovanje u vanrednim situacijama i slučajevima elementarnih nepogoda i tehnoloških havarija, ovaj centar je naslonjen na iskustvo i materijalnu bazu ruskog ministarstva za vanredne situacije i srpskog MUP-a. Sa dvoipodecenijskim stažom u najsloženijim misijama, stotinama hiljada aktivnih pripadnika i desetinama raznovrsnih spasilačkih službi, ruski MČS danas važi za jednu od najefikasnijih i najbolje organizovanih struktura ove vrste u svijetu.
Sa druge strane, prošlog četvrtka se premijer Aleksandar Vučić sastao sa evropskim komesarom za humanitarnu pomoć i upravljanje vanrednim situacijama Hristosom Stilijanidesom, kada je potpisan sporazum o učešću Srbije u mehanizmu civilne zaštite Evropske unije. Pristupanje Srbije evropskom sistemu za vanredne situacije podrazumijeva zadatke i poslove koji su veoma slični onima koje ima RSHC. Tom prilikom, evropski komesar je rekao da EU računa na Srbiju ne samo kao na budućeg člana nego i najvažnijeg partnera u regionu.
Јoš prije dolaska u Beograd, Stilijanides je upozorio da bi RSHC u Nišu mogao da ugrozi rad evropskog mehanizma civilne zaštite i poručio da svako dupliranje ili preklapanje treba da bude izbjegnuto. Iz Brisela poručuju da im RSHC ne bi smetao ukoliko bi se zadržao u bilateralnim srpsko-ruskim okvirima i ne bi imao regionalne ambicije. Međutim, na sajtu RSHC piše da je centar stvoren u cilju humanitarnog djelovanja u slučaju vanrednih situacija u cijelom regionu Balkana.
Srbiji, koju su proteklih godina u više navrata pogađale elementarne nepogode, klizišta i požari, odgovara da ima što više mehanizama koji bi mogli da pruže brzu i efikasnu pomoć građanima u vanrednim situacijama. Međutim, utisak je da upravo na ovom, humanitarnom terenu, konkurencija i nadmetanje Zapada i Rusije poprima neželjenu, čisto političku dimenziju.
Uprkos nesumnjivom doprinosu ruskih spasilaca u deminiranju terena od zaostalih NATO bombi i u prošlogodišnjim majskim poplavama, gdje je upravo RSHC odigrao ključnu ulogu u hitnom prihvatu i distribuciji pomoći, opreme i ljudstva, ipak su za ovaj centar, od njegovog osnivanja, vezane mnoge kontroverze. To možda i ne čudi ako se zna da je višedecenijski ruski ministar za vanredne situacije, general armije Sergej Šojgu, od 2012. prešao na poziciju ministra odbrane.
Tako Zapad od početka sumnjiči RSHC da predstavlja prikrivenu rusku vojnu bazu u Srbiji. Ovaj centar nalazi se na manje od sto kilometara od NATO baze „Bondstil” na Kosovu, a nije mnogo dalje ni stanica američkog raketnog štita u rumunskom mjestu Deveselu. Osim toga, RSHC se nalazi na mjestu gde je trebalo da prođe trasa gasovoda „Јužni tok”, a pretpostavlja se da će upravo tuda proći i „Turski tok”, ukoliko projekat bude zaživio. Zato značaj Centra u Nišu daleko nadilazi humanitarne okvire u ulazi u sferu hladnoratovske i geopolitičke borbe za energetske koridore.
Zapadne optužbe ciklično se pojavljuju svakih nekoliko mjeseci, ali Rusi to, naravno, demantuju. Moguće je da su spekulacije podstaknute i činjenicom da u sastavu ruskog MČS-a, prema zvaničnim podacima, radi više od 7.000 vojnih lica, uključujući i aktuelnog ministra, general-lajtnanta Vladimira Pučkova.
Situacija se dodatno zakomplikovala poslije potpisivanja sporazuma o pristupanju Srbije mehanizmu civilne zaštite EU. Tako je moskovski dnevnik „Komersant” ocenio da Rusija ne samo što neće moći da računa na proširenje RSHC već rusko osoblje centra neće dobiti diplomatski status, iako Moskva na tome insistira. Kako ocjenjuje ovaj list, sporazum Srbije i EU potpisan je veoma brzo po podnošenju zahtjeva, što u Moskvi tumače kao potez kojim je Brisel želio da onemogući jačanje ruskog djelovanja u Nišu.
„Komersant” je naveo i da je prošle godine tokom posjete ruskog predsjednika Vladimira Putina Beogradu trebalo da bude potpisan međudržavni sporazum koji bi ruskom osoblju centra u Nišu omogućio privilegovan status i diplomatski imunitet, a da je srpska strana u poslednjem trenutku uklonila ovo pitanje sa dnevnog reda posjete. Upravo ovo pitanje statusa ruskog osoblja sada se javlja kao ključno u priči oko RSHC.
Јoš ranije su ruski mediji analizirali status koji u Srbiji imaju američke i NATO snage, konkretizovan kroz SOFA sporazum, koji je potpisao bivši predsjednik Boris Tadić. Njime je status osoblja zapadne alijanse na tlu Srbije praktično izjednačen sa diplomatskim. Oni uživaju eksteritorijalnost i imunitet u svim situacijama prilikom obavljanja službene dužnosti. Rusi su i za svoje osoblje zatražili slične privilegije, ali je potpisivanje odgovarajućeg sporazuma prilikom Putinove jesenje posjete Beogradu u posljednji čas odloženo.