Berlin se plaši austrijskog scenarija
Kada su glasački listići poslati poštom presudili da u fotelju predsjednika Austrije ipak neće sjesti Norbert Hofer, kandidat desničarsko-populističke Slobodarske partije, ne samo da su odahnule političke elite u Austriji, već se izdah olakšanja čuo i u Berlinu i Briselu.
Štaviše, kada je bilo jasno da je nezavisni kandidat Aleksander van der Belen pobijedio sa tek oko 31.000 glasova više od slobodarskog protivkandidata, njemački šef diplomatije Frank Valter Štajnmajer je čak izjavio da je „cijela Evropa ispustila izdah olakšanja”, dok je njemački predsjednik Јoahim Gauk svog tek izabranog austrijskog kolegu nazvao „uvjerenim Evropljaninom” koji će doprinijeti „jakoj, snažnoj i na duže staze još jačoj Evropskoj uniji”.
Uprkos olakšanju, činjenica da je za Hofera glasalo više od dva miliona ljudi, to jest 49,7 odsto izašlih birača, raspirila je strah u Njemačkoj da bi takav uspjeh austrijskih slobodara mogao dati vjetar u leđa sve popularnijoj njemačkoj krajnje desničarskoj i populističkoj stranci – Alternativi za Njemačku (AfD). Prema riječima prvog čovjeka instituta za istraživanje javnog mnjenja Forca Manfreda Gilnera, rezultat austrijskih izbora će sigurno imati uticaj na popularnost AfD-a. On tvrdi da će AfD na saveznom nivou dobiti oko tri odsto više.
„Pitanje je koliko dugo će taj efekat trajati”, kaže Gilner za portal magazina „Špigl”, ukazujući da se od pokrajinskih izbora u martu AfD popeo na 13 odsto podrške na nacionalnom nivou, ali i da je potom blago skliznuo nadolje.
Ipak, etablirane tradicionalne stranke u Njemačkoj, ali i širom Evrope, primjećuju da jačaju desničarske populističke stranke, pri čemu je to znatno širi i kompleksniji fenomen, koji se često samo povezuje sa izbjegličkom krizom. Problemi nastali prošle godine kada je Evropu zapljusnuo talas izbjeglica sa Bliskog istoka i iz sjeverne Afrike samo su podstakli birače da pružaju podršku krajnjim desničarima i populistima, ali pravi razlog leži u nezadovoljstvu etabliranim tradicionalnim strankama, koje ne uspijevaju da pronađu odgovore na ključna pitanja koja muče građane EU – od sigurnosti radnih mjesta i socijalnog mira, preko smanjivanja socijalnih beneficija, do problema otuđenosti stranaka od birača.
AfD skoro sve čini da dobije podršku ovih nezadovoljnih birača ostalih partija, a sve je učinio i da iskoristi ovaj za njih povoljan politički trenutak u susjednoj Austriji. Predsjednica Frauke Petri i njen partner, koji je šef ogranka AfD-a u pokrajini Severna Rajna-Vestfalija, otputovali su u Beč da budu u izbornom štabu austrijskih slobodara i naravno nisu propustili da o tome informišu javnost fotografijom objavljenom na „Tviteru”.
Sve to je među njemačkim etabliranim strankama raspirilo strah da bi „efekat Hofer” mogao da ima uticaja i na Njemačku. Šef poslaničke grupe Socijaldemokratske partije u Bundestagu Tomas Operman izjavio je i prije objavljivanja konačnih rezultata austrijskih predsjedničkih izbora da bi ovo trebalo da bude „zvono za buđenje svih demokrata”, dok je lider opozicione Levice Bernd Riksinger rekao da se „na iskustvu Austrije može vidjeti šta mi u Njemačkoj možemo pogrešno da uradimo noseći se sa jednom desničarskom populističkom strankom”.
„Njemačka nije imuna na scenario sličan austrijskom”, upozorava Operman, dodajući da se ni u jednoj zemlji više ne može odbaciti mogućnost pobjede populista.
Šef Force, međutim, ističe da ne postoji automatski rast desničarskog populizma, navodeći NPD, DVU i Republikance kao njemačke krajnje desničarske populističke stranke koje su bile u usponu a sada su skroz ili skoro u potpunosti nestale iz Bundestaga i pokrajinskih parlamenata u Njemačkoj. Gilner podsjeća da su pristalice AfD-a i dalje u manjini. Analitičari ističu da, uprkos izbjegličkoj krizi i padu popularnosti vodećih stranaka, u Njemačkoj i dalje postoji mogućnost širokih koalicija koje bi demohrišćani Angele Merkel mogli da prave sa SPD-om, ali i Zelenima, što se pokazalo i na nedavnim pokrajinskim izborima. Nasuprot tome, u Austriji su se iskristalisala dva bloka – proevropski i evroskeptični – i oko toga su se prelamale sve teme od odnosa prema islamu, preko izbjegličke krize, do ekonomije.
Osim toga, za razliku od AfD-a, austrijska Slobodarska partija je stranka koja ima tradiciju još od sredine pedesetih godina prošlog vijeka, sa raširenom stranačkom mrežom. AfD postoji tek tri godine i za te tri godine zbog unutrašnjih svađa skoro da je nestao sa političke scene, a čak i sada kada je utvrdio novi antiimigrantski i antiislamski partijski program, dolazi do ozbiljnih prepirki u vrhu stranke.
I dok njemački predsjednik upozorava i na radikalizaciju njemačkog društva, bavarski premijer Horst Zehofer, koji je lider Hrišćansko-socijalne unije , koja je sestrinska stranka Hrišćansko-demokratske unije Angele Merkel, nastoji da preotme birače od AfD-a tako što će se predstaviti kao sve tvrđi desničar. Merkelova, pak, lek za uspon AfD-a vidi u aktivnoj kampanji i razgovorima sa biračima, i to o svim osjetljivim temama, dok je SPD dosad smatrao da je ignorisanje aktivnosti AfD-a najbolja protivmera, pri čemu je vicekancelar i lider SPD-a Zigmar Gabrijel tražio da državna bezbjednost špijunira aktivnosti AfD-a kao antidržavnog elementa.
Gilner iz Force, pak, ističe da uspjeh AfD-a zapravo zavisi od etabliranih stranaka.
„Mnogo zavisi od toga kako će ostale stranke na duge staze reagovati na uspon AfD-a”, ističe Gilner i dodaje da „programsko približavanje, kao što to čini lider CSU Horst Zehofer, u svakom slučaju ne funkcioniše kao protivotrov”. „Potrebniji je snažan demokratski konsenzus protiv desnice, potrebna je mobilizacija pristojnosti.”