Tučić: Šta zaista znači odluka Savjeta opštih poslova EU?
Savjet opštih poslova Evropske unije /General Affairs Council/, u kojem sjede ministri inostranih poslova država članica, dao je "zeleno svjetlo" aplikaciji BiH za članstvo u ovoj evropskoj organizaciji.
Kao što je bio slučaj i sa drugim, manje ili više relevantnim momentima u procesu pridruživanja Evropskoj uniji, i ovaj događaj je u medijima i dijelu javnosti u BiH propraćen sa određenim, uglavnom nezasluženim entuzijazmom, iako se BiH, kao posljednja država u regionu, ne računajući Kosovo, odobravanjem aplikacije konačno pomjerila ka takozvanoj pristupnoj fazi i kandidatskom statusu.
No, šta odluka Savjeta opštih poslova Evropske unije uistinu znači i kakav je kontekst ovakve odluke evropskih ministara inostranih poslova, posebno uzimajući u obzir kako stanje i odnose u BiH, tako i stanje u samoj Evropskoj uniji, koja se suočava sa najeklatantnijom političkom i institucionalnom krizom, čini se, od začetka evropskog integracionog procesa pedesetih godina prošlog vijeka?
Prije svega, politiku proširenja Evropske unije, te politiku pridruživanja kao njen sastavni segment, a što se posebno odnosi na zemlje Zapadnog Balkana, nemoguće je posmatrati strictosensu kao birokratizovani, formalizovani proces razvoja odnosa između organizacije i države aspiratora koji bi za konačni rezultat imao prijem nove države članice.
Politika proširenja Evropske unije, kao globalnog aktera u savremenom svijetu, ali i kao civilne sile koja se u kontekstu ostvarivanja svojih uticaja oslanja na meku moć /soft power/, ima sve izraženiju spoljnopolitičku funkcionalnu dimenziju, posebno u nestabilnim pograničnim područjima koja i dalje predstavljaju predmet različitih geopolitičkih i geostrateških interesa ili, kao što nedavno reče jedan od evropskih zvaničnika, koja su još uvijek pod opasnošću od pretjeranog ruskog uticaja, šta god to značilo.
Ciljana stabilizacija kroz reforme i formatiranje države aspiranta na način da zadovolji kriterijume za ulazak u "evropski klub", predstavljaju samo "drugu stranu medalje" etabliranja specifičnog, "evropskog" političkog, ekonomskog, pravnog, institucionalnog, pa i, neki bi neopravdano rekli, civilizacijskog identiteta.
Dalje, za Evropsku uniju nakon Bregzita, koja se suočava sa brojnim strukturnim i sistemskim izazovima na koje tek treba ponuditi adekvatan odgovor, bar prividno, manifestaciono funkcionisanje politike proširenja tumači se kao odraz još prisutne vitalnosti posrnulog evropskog projekta.
Samim tim, nominalni pomaci na polju politike pridruživanja, odnosno proširenja Evropske unije, koliko god da su značajni za državu aspiranta, u ovom momentu bar podjednako su značajni i za samu evropsku organizaciju.
To posebno važi za BiH, čiji je "evropski put" prethodnih godina primarno obilježen lutanjima i zastojima prouzrokovanim kako pogrešnim potezima političkih aktera u BiH, tako i pogrešnim pristupima i, generalno, politici Evropske unije prema njoj.
Samim tim, odobravanje aplikacije za članstvo od strane Savjeta ujedno bi trebalo predstavljati i potvrdu učinkovitosti novog pristupa Evropske unije prema BiH, oličenog u onom što se obično označava kao "britansko-njemačka inicijativa" koja, navodno, u svom fokusu ima ekonomske reforme, a ne politička ili ustavna pitanja.
Naravno, za one koji su upoznati sa modalitetom i okolnostima realizacije procesa i aktivnosti vezanih za ispunjavanje uslova kako bi aplikacija BiH od zvaničnog Brisela bila ocijenjena kao kredibilna, svjesni su da se u politici Evropske unije, a posebno u ponašanju i načinu djelovanja pojedinih političkih aktera u BiH, suštinski malo toga promijenilo.
Dovoljno je podsjetiti se samo problema vezanih za definisanje novog mehanizma koordinacije, popisa stanovništva, prihvatanja takozvanog Dodatnog protokola uz SSP zbog ulaska Republike Hrvatske u članstvo Unije ili, pak, atmosfere u kojoj je protekao sam događaj podnošenja aplikacije za članstvo februara ove godine.
Ujedno, pitanja političke ili ustavno-pravne prirode, poput implementacije odluke Evropskog suda za ljudska prava u slučaju "Sejdić i Finci protiv BiH", svakako nisu stavljena ad akta, te se njihova reaktivacija u formi kriterijuma za dalji napredak BiH na njenom "evropskom putu" može očekivati u nastupajućem periodu.
Prihvatanje aplikacije od strane Savjeta i zaduživanje Evropske komisije da posredstvom upitnika, koji se sastoji od nekoliko hiljada pitanja, realizuje takozvani screening, odnosno pregled stanja u gotovo svim sferama društvenog života u BiH, u normalnim okolnostima predstavlja uvertiru u dugotrajan i stručno, politički i institucionalno veoma zahtjevan proces, kojeg nijedna država, uključujući i zemlje Srednje i Istočne Evrope u okviru prethodnog talasa proširenja ili, pak, Hrvatsku nakon njih, nisu realizovale bez ozbiljnih problema i lomova.
Za preostale zemlje Zapadnog Balkana, uključujući i BiH, ovaj proces je još izazovniji. Ne samo iz razloga što su acquis Evropske unije i zahtjevi za članstvo danas značajno obuhvatniji i rigorozniji, već i zbog same nepoznanice kojoj i kakvoj Evropskoj uniji zemlje Zapadnog Balkana navodno teže.
Proces pridruživanja, odnosno pristupanja Evropskoj uniji, i pored njegovih reformskih i stabilizacionih efekata, bez realne perspektive članstva u organizaciji koja ima jasno ime i prezime, u kojoj ne postoje nepoznanice vezane ne samo za njen izgled i modalitet funkcionisanja, već i samo postojanje u budućem periodu, teško može biti ostvariv. U slučaju nastavka agonije u kojoj se nalazi Evropska unija, dominiraće isključivo spoljnopolitička dimenzija njene politike proširenja, sa realno nepostojećim ni opredjeljenjem, niti kapacitetom evropske organizacije da čak ni srednjeročno apsorbuje nove države članice.
Kada je o BiH riječ, u takvim okolnostima domašaji njenog "evropskog puta", kakvi god oni bili, teško da mogu predstavljati supstituciju ili homogenizujući faktor kojim će se prevazići duboke podjele koje već predugo egzistiraju po različitim osnovama.
Proces pridruživanja Evropskoj uniji za zemlje Zapadnog Balkana trebalo bi prevashodno da predstavljaju centralnu vodilju internog reformskog procesa sa jasno definisanom dinamikom i instrumentima njegove realizacije. Opredjeljenjem Velike Britanije da napusti "evropski brod" dodatno se, ne samo smanjuje broj, koliko god to izgledalo kontradiktorno, dojučerašnjih čvrstih zagovornika proširenja Evropske unije, već se i sama realna mogućnost prijema novih članica dugoročno pomjera na začelje evropske agende.
"Berlinski proces", sa svojom regionalnom matricom, prevashodno ima spoljnopolitičku ulogu stabilizacije, infrastrukturnog, a samim tim i političkog povezivanja zemalja regiona, te održavanja teorijske mogućnosti realizacije njihove evropske perspektive eksplicitno definisane još "solunskom agendom" iz 2004. godine. Stanje u većini zemalja regiona, njihovi međusobni problematični odnosi, ali i "mršavi" ekonomski i infrastrukturni učinci berlinskog procesa, uključujući i samite u Beču i Parizu, jasno ukazuju da cjelokupna postavka održavanja evropske perspektive zemalja Zapadnog Balkana u stanju mlakog, povremeno podgrijanog jela, pati od suštinskih propusta.
I Evropskoj uniji i zemljama Zapadnog Balkana potreban je što hitniji odgovor na pitanje budućnosti evropske organizacije, jer nemoguće je uspješno voziti ka željenoj destinaciji i istovremeno osvrtati se da li je ta željena destinacija još na istoj adresi i u kakvom stanju bi se mogla zateći.
Nažalost, odgovor na ovo pitanje moraće sačekati ne samo rješavanje odnosa Evropske unije i Velike Britanije kroz pregovore o izlasku iz članstva, već i političko pregrupisavanje u ključnim članicama Unije, uključujući i SR Njemačku, koju jedni od najznačajnijih izbora u nacionalnom, ali i evropskom kontekstu, očekuju već iduće godine.