Nacionalni projekat prevencije mozdanog udara u RS

Već prema tim pokazateljima, držimo neslavan rekord u Evropi, čemu se može dodati još jedan poražavajući podatak: kod nas je zabilježen i veliki broj ljudi mlađe starosne grupe (od 40 do 45 godina) koje moždani udar pogađa iz istih razloga kao i stariju populaciju - što je posledica ateroskleroze.
Da bi pacijentima bilo omogućeno najbolje liječenje , bez obzira u kojem dijelu Republike Srpske žive, izrađen je Nacionalni projekat prevencije moždanog udara, čiji je glavni menadžer  prof. dr Vlado Đajić, šef Odeljenja za cerebrovaskularne bolesti pri Kliničkom centru Banja Luka , šef katedre za neurologiju Medicinskog fakulteta u Banja Luci . Nacionalni projekat prevencije primjenjuje se od prošle godine  i proveden je u sjeverozapadnom dijelu  Republike Srpske, rekao je u Јutarnjem kontakt programu Radija RS prof. dr Vlado Đajić i dodao da je ovaj projekat preventivnih pregleda dao  dobre rezultate . To pokazuje i činjenica , da je na Neurološkom odjeljenju KCBL godišnje umiralo 350 do 400 ljudi od posljedica moždanog udara, a taj broj je sada smanjen na 270.Motiv za pokretanje ovog projekta , između ostalog, kaže prof. Dr Vlado Đajić,  bio je i podatak da je 2011.god. u RS umrlo 13 500 lica, a rodjeno je oko 9 100.
Dugo se čekalo na nastavak projekta u sjeveroistočnom dijelu Republike Srpske, koji je u toku, a očekuje se i nastavak ovog projekta u istočnom dijelu Republike Srpske i u Hercegovini.
Nacionalni projekat prevencije moždanog udara pomogao je i ljekarima da se opredijele za najsavremeniju medicinsku doktrinu i da se obuče da na najbrži i najefikasniji način pruže pomoć ugroženom.
Kako prepoznati šlog?
Prema kliničkoj slici, moglo bi se reći da postoje dve varijante moždanog udara (jedinu razliku čini faktor vreme). Јedna se sastoji od prolazne ishemije mozga (to je takozvani tranzitorni ishemijski atak, ili TIA), a druga je definitivno definisani deficit moždane funkcije, koji se ne može popraviti.
TIA je prolazni poremećaj; može samo da prethodi eventualnom moždanom udaru i da time na njega upozori. Ovaj prolazni moždani atak može se manifestovati kao slabost jedne polovine tela ili kao nagli gubitak vida na jednom oku, koji se spontano vraća. Ako je slabošću zahvaćena desna polovina tela, može se javiti i prolazni poremećaj govora, kada pacijent ne može da nađe odgovarajuću reč a ne kad ne može razgovijetno da je izgovori.
Ranije se smatralo da je TIA poremećaj koji se povlači za 24 sata. Danas je ta definicija revidirana. Prof. dr Đajić naglašava da TIA mora potpuno da se povuče u roku od jednog sata. Ako traje duže, onda se kod takvog pacijenta, kao po pravilu, otkriju prava oštećenja u moždanom tkivu, odnosno moždani infarkti, a to je ono što se klinički pokazuje kao ishemijski moždani udar. Intenzivno trnjenje jedne polovine tela, nestabilnost pri hodu, pojava duplih slika praćena vrtoglavicom, mučninom i povraćanjem takođe mogu biti manifestacije TIA i moždanog infarkta.
Akutni ishemijski moždani udar je poremećaj moždane funkcije, nastao kao posledica poremećaja krvotoka u određenom delu mozga.
Najčešći uzrok moždanog udara je začepljenje krvnog suda trombom ili materijalom koji je donet sa udaljenog mesta (embolusom). U oba slučaja biva spriječen dovod krvi u perifernije delove arterije tako da onaj dio tkiva mozga koji se tim putem snabdijeva ostaje bez dovoljno kiseonika i hranljivih materija.
Profesor Đajić napominje, međutim, da određena osoba mora da bude na neki način predisponirana za razvoj akutnog ishemijskog moždanog udara, da ima određene faktore rizika. Najuticajniji među njima je povišeni krvni pritisak (arterijska hipertenzija). I ovaj zdravstveni problem je, prema ocjeni našeg sagovornika, vrlo potcijenjen, jer „40 odsto ljudi koji znaju da imaju hipertenziju uopšte je ne liječe, a da ne govorimo o onima koji nikad ne provjeravaju svoj krvni pritisak“.
Drugi važan faktor rizika je šećerna bolest (diabetes melitus). Zatim, gojaznost, ali ne toliko sama po sebi, već više kao marker drugih bolesti jer gojazne osobe najčešće imaju i hipertenziju i dijabetes. Ne manje važan faktor rizika je i povećan sadržaj masnih materija u krvi – hiperholesterolemija i hiperlipidemija. Pušenje, oko kojeg je bilo dosta dilema i kontroverznih stavova, danas se smatra potpuno nezavisnim faktorom rizika, koji udvostručava mogućnost pojave šloga i udvostručava rizik nastanka ateroskleroze velikih, karotidnih arterija koje glavu snabdijevaju krvlju.
Na listi su i nedovoljno fizičko kretanje i stres. Stres sam po sebi nema direktnog koliko indirektnog uticaja jer dovodi do rizičnih promjena u organizmu (skok pritiska, na primer). Ukoliko stres hronično traje, skok pritiska se fiksira i vodi u arterijsku hipertenziju. Stres izaziva i oslobađanje nekih supstanci (transmitera) koji favorizuju nastanak ateroskleroze.
Kad nastupi drastično smanjenje, ili potpuni prekid krvotoka, u delu tkiva koji trpi najveće oštećenje, u srži ishemije, počinje proces koji vodi do ćelijske smrti.
Prema statistici, svaki dvadeseti pacijent će, do kraja prve godine od prvog šloga, doživjeti i drugi ,pa se odmah posle prvog udara preduzima takozvana sekundarna prevencija.
Fibrinoliza kao specifična terapija
Pored svih elemenata karakterističnih za primarnu prevenciju (delovanje na faktore rizika kako do šloga uopšte ne bi došlo), tokom sekundarne prevencije se primenjuju i antiagregacioni lijekovi. Kao jedan od najdelotvornijih medikamenata te vrste, prof. dr  Đajić izdvaja aspirin, koji štiti i srce i mozak, 
Postoji, takođe, vrlo specifična terapija koja se koristi u slučaju IMU. Reč je o fibrinolitičkoj (ili trombolitičkoj) terapiji - razbijanju tromba. Prof. dr Đajić naglašava da fibrinolitička terapija, pri kojoj se koristi lijek za rastvaranje tromba, zahtijeva zadovoljenje nekih vrlo strogih kriterijuma. Ta terapija se može primjeniti samo u prva tri sata od nastanka šloga, odnosno prvih njegovih simptoma - a većina pacijenata se, na žalost, javi kasnije. Drugi uslov za primenu terapije je da ljekar ima na raspolaganju kompletnu dijagnostiku (laboratorija, skener, ultrazvuk...) 24 sata dnevno, što je od ključnog značaja za precizno određivanje da li je reč o IMU, ili možda o krvarenju.
Prevencija moždanog udara podrazumijeva zdrav stil života-prestanak pušenja i konzumaciju alkohola, nizak do normalan indeks tjelesne mase, umjerenu konzumaciju alkohola, redovnu fizičku aktivnost i pravilnu ishranu bogatu povrćem, voćem, vlaknima  sa redukcijom soli i životinjskih masti, rekao je na kraju Јutarnjeg kontakt programa Radija RS , naš sagovornik prof. dr Vlado Đajić.

Gordana Prtina