Ale-mitološka bića

Ala je mitološko biće koje se javlja u folkloru i vjerovanjima Srba, Bugara i Makedonaca. Pod ovim imenom najčešće se pominje u Srbiji, u njenom istočnom i južnom dijelu, Pomoravlju, Kopaoniku i dijelom u Bugarskoj. U pomenutim srpskim krajevima sreću se još i nazivi: aletina, alina, alosia, alčina. U zapadnim krajevima sačuvan je naziv hala, halina, najčešće u epskim pjesmama ili u okamenjenim izrazima tipa: Halo nesita! Naziv hala sreće se i u Bugarskoj. U rečnicima ЈAZU i SANU i nekim drugim, naziv ala izvodi se iz tur. ala-”zmija”. Neke narodne predstave o ali, prikazujući je kao zmijoliko čudovište, pružaju mogućnost za prihvatanje ovakvog tumačenja. Јedan od sinonima za mitološko biće strigoj kod Rumuna jeste ala. U Starih Grka, a takođe i u narodnim vjerovanjima današnjih Grka, sreće se slično mitološko biće pod nazivom lamja. Taj naziv sreće se i kod Bugara i Makedonaca, gde može biti i sinonim za alu. U narodnim bajanjima aleimaju i lična imena. Po jednom izvoru, u istočnom dijelu Srbije zovu se: Smiljana, Ogršćana, Kalina, Magdalena, po drugom izvoru, u okolini Leskovca-Dobrica, Bugarka, Јevrosija Ruskinja, Dragija, Zagorka, dok je, po kazivanju bajalice iz istog kraja, u Moravi poginula ala Ilenka Rumunka. Ne postoji jasna i jedinstvena predstava o spoljašnjem izgledu ale. Ona se najčešće vezuje za vjetar, oluju i gradonosne oblake. Narodna pojašnjenja govore ovako: “ala je nekakvo crno i strašno biće u vidu vjetra”; “alu narod zamišlja kao crni vjetar koji ide zemljom. Gdje god prođe, mora da duhne vijor, koji vrti kao svrdao. Koga zadahne vijor, poludi”. Ale koje jurišaju na mjesec imaju dvije glave i šest prstiju i pretvaraju se u različite oblike, čas u ljude sa šest prstiju i gvozdenim vilama, čas u životinje-u crno june, velikog vepra, crnog vuka. Po jednom vjerovanju iz okoline Leskovca, čovjek je čuvao alu u ambaru-ona je imala ogromna usta i u ruci je držala veliku drvenu kašiku; pila je dnevno 30 litara mlijeka. U bajanju iz istočne Srbije ala se opisuje kao zmija troglavkinja koja: (“u jedna usta nosi vile i vjetrovi, druga usta-izdat i zle bolesti, treća usta-učinci, rasturci”). Ala se može “uvući” i u čovjeka i tada ona ima ljudsko obličje a zadržava alske osobine-po predanju ala se uvukla u svetog Simeuna pa je on postao nezasit-iz njega je alu izvukao sveti Sava^. Јedna pripovijetka kaže da je čovjek ubio alu koja mu je uništavala vinograd, a bila je u mršavom čoveku u dalekom selu-ona je jela mlijeko iz velikih sudova gde su bili udrobljeni: crni, zeleni i bijeli hljeb ( crni hljeb od žita koje je ala obirala ujutru sa njiva kada je padala kao magla, zelen-od žita pre cvjetanja i bijeli-od zrelog žita). U drugoj pripovijeci ala ulazi u umrlu carevu ćerku i proždire vojnike koji su na straži. Po predanju iz okoline Leskovca ale u vidu 12 gavranova odnosile su rod vinograda. Kada se ljudi sretnu s alama na putu ili u polju, ili pak naiđu na “njihovo” mjesto na raskrsnici, dobijaju od njih opasne bolesti (slično je i sa vilama, samovilama, judama). Susret čovjeka s alom na putu, koja mu nudi kumstvo u jednoj pripovijeci, takođe je na štetu čovjeka. Odlazak čovjeka u alinu kuću, koja je daleko i u šumi, prema narodnim pripovijetkama, može imati različite posljedice po njega: ako joj pristupi s molbom i ne govori o razlikama između nje i ljudi, biva nagrađen-u suprotnom, surovo ga kažnjava. Tako pastorka, koju je otjerala maćeha, došavši u alinu kuću, obraća joj se izrazom “majko”, hrani njenu “živinu” sastavljenu od divljih životinja, a za uzvrat biva nagrađena od nje kovčegom punim zlata; suprotno čini maćehina ćerka i zato nju i njenu majku ala kažnjava poslavši im u sanduku zmije otrovnice. U drugom primjeru, kada se carev sin obratio ali da mu dade svoju ćerku za ženu, ona ga spašava od drugih ala i pomaže mu da se oženi. Opet, ala pojede ženu i dijete, kojima je bila kuma, kada žena, došavši kod nje u goste, kazuje šta je sve vidjela u njenoj kući itd. Prema narodnom vjerovanju, na Kopaoniku, alu koja je živela u jezeru, ubili su Rimljani tako što su zakovali površinu jezera gredama sa metalnim šiljcima okrenutim nadole. Od tog vremena žito više ne rađa kao do tada (“jedan klas-jedan litar”). Takođe, po tim verovanjima, ala je čuvala berićet svoga kraja od drugih ala. Ako grad ubije ljetinu, tumačilo se, da je ala iz drugog kraja pobijedila domaću alu i odnijela berićet. Za nečista mjesta, jer tu dolaze ale, smatraju se uvrate (gdje se okreće stoka i plug pri oranju njive) i branici (nasipi na vodoplavnom zemljištu). U Pomoravlju na tim mestima beru alske trave, koje upotrebljavaju u bajanju. Ale odnose ljetinu, ili kako se kaže, “piju berićet”-pšenicu, grožđe u ranoj fazi itd; mogu da ispiju i mlijeko ovcama, naročito kad grmi; zadaju ljudima bolesti. Prema vjerovanju iz Homolja ale jurišaju na Mjesec, s namjerom da ga unište, a posle toga bi i Sunce od žalosti umrlo i tada bi svijetom zavladala tama. U pripovijetkama za ale se kaže da jedu ljudsko meso. U svom prostoru po mirisu otkrivaju čovjeka: “Nano, što nam miriše na čovječje meso”, pita sin svoju majku alu. U Banatu se vjerovalo da, ako roditeljima umiru djeca da ih jede hala. Protivnici ale su: zmaj i sveci-sv. Ilija, sv. Aranđeo, sv. Đorđe, sv. Јovan, sv. Sava a takođe i haloviti ili zmajeviti ljudi. Munja je glavno sredstvo kojim se alini protivnici bore protiv nje. Zato se vjeruje da je grmljavina borba između ala i zmajeva. U gornjoj Pčinji, za mjesto na njivi gde je žito dobro rodilo, kažu da je zmaj pogodio alu i ona tu stresla uvo. Kad grmi, ale se skrivaju od zmajeva u visokom drveću. Ako se pak zmaj nađe u šupljem drvetu, ale ga mogu uništiti tako što zapale drvo. Protiv ala u oblacima po vjerovanju iz Banata, bore se i haloviti ljudi. Za jednog od njih ljudi su govorili da ima rep, a po istom izvoru, seljaci su kao istinitu priču iznosili, da je prije Prvog svjetskog rata na putu prema Beloj Crkvi, pala malaksala ala iz oblaka u vidu ogromne zmije, pa su joj davali mlijeka da ojača.