Proboj Solunskog fronta

“Svi komandanti, komandiri i vojnici treba da budu nošeni idejom-od brzine prodiranja zavisi cijeli uspjeh ofanzive. Treba drsko prodirati, bez počinka do krajnjih granica mogućnosti ljudske i konjske snage. Sa nepokolebljivom voljom i nadom u boga, junaci, naprijed u otadžbinu”! Ovako je, prije skoro stotinu godina, glasila naredba srpske Vrhovne komande izdata uoči početka jedne od najvećih operacija u Prvom svjetskom ratu-proboja Solunskog fronta. Rezultat te operacije, koja je počela u zoru 14. septembra 1918. godine, bili su kapitulacija Bugarske, Austrougarske i Njemačke, oslobođenje Srbije, prelazak srpske vojske u prekodrinske krajeve i stvaranje Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca, zajedničke države južnih Slovena, koja je proglašena u Beogradu 1. decembra, 1918. Tako je saveznička pobjeda na jednom, za neke zemlje gotovo sporednom frontu, odlučila ishod rata i bila odlučujuća za stvaranje nove države. Ali, kako je sve počelo? Na Solunski front, čija je dužina bila nekoliko stotina kilometara i koji se, preko Albanije na zapadu prostirao sve do Јadranskog mora, srpska vojska je prebačena već na proljeće 1916. godine, odmah poslije oporavka na Krfu. Sa jedne strane fronta bili su francuski, britanski i srpski vojnici, kojima se kasnije priključio i jedan broj Grka i Italijana (ruska brigada je povučena poslije Oktobarske revolucije), dok su ih sa druge linije, dobro ukopani u rovove, gledali njemački i bugarski vojnici. Već 1916. srpska vojska je imala svoje vatreno krštenje na Kajmakčalanu kada je, poslije ogromnih žrtava i borbe prsa u prsa sa Bugarima osvojila taj vrh, planinu Nidža i grad Bitolj. Ali, što zbog problema na ostalim frontovima, što zbog stava nekih država, prije svih Engleza da je Solunski front sporedno ratište, a što zbog neuspješnog ulaska Rumunije u rat, na strani sila Antante operacije su obustavljene. Tako je, na žalost naših vojnika kojima se žurilo kući i čiji je moral zbog toga polako počeo da opada na Solunskom frontu, od 1916. do septembra 1918. uglavnom vladalo zatišje. A onda je uslijedio rasplet. Za komandanta Solunskog fronta izabran je francuski general Franše d’Epere. On je juna 1918. održao savjetovanje sa srpskim generalima i regentom Aleksandrom na kome je donijeta odluka da se konačno krene u proboj. Odlučeno je da ofanziva počne na sektoru Dobro polje-Veternik- Kozjak na kojem se nalazila srpska vojska, kao i da borbe počnu sredinom septembra. Srpska vojska bila je podijeljena u dvije armije-prvu kojom je komandovao Petar Bojović i drugu na čijem je čelu bio Stepa Stepanović, dok je komandant štaba bio vojvoda Živojin Mišić. To je ukupno činilo šest divizija sa 140.000 vojnika, među kojima je bilo i oko 25.000 dobrovoljaca. Borbe su počele 14. septembra artiljerijskom paljbom svih savezničkih topova da bi, u zoru 15. septembra, u 5.30 časova, druga srpska armija krenula u juriš i to na potezu Soko-Veternik-Dobro polje. Vodila se borba prsa u prsa, bajonetima na bajonete. O strahoti bitke svjedoči i zapis Ogista Albera, francuskog oficira za vezu: „Ono što sam vidio na Veterniku pamtiću do kraja života. Izmiješali se francuski i srpski vojnici. Rasturene desetine pentraju se po kamenjaru. Ljudi poderane obuće, iskrvareni, osvajaju metar po metar. Najednom sve zamuče, ni puška da opali, čuju se samo jauci. To se vodi borba prsa u prsa, oružje više ne pomaže. Sudbinu ovog dijela fronta rješavaju nož i srce junačko. Moj mitraljez ćuti, ne mogu da gađam, pobiću srpske vojnike koji su se izmješali sa bugarskim i nose se, nose. Kraj mojih nogu nađoše se dvojica. Uhvatili se u koštac, pobacali oružje i survavajući se niz masiv planine kidišu jedan na drugog. Gledam užas, čas je Bugarin odozgo hoće da udavi Srbina, čas je Srbin gore pokušavajući da zadavi Bugarina. A obojica snažni, škrguću zubima, ne malaksavaju. Zbunjen sam, htio bih da okončam ovaj dvoboj, ali nemam snage. Sad je na jednom Srbin jači, udara Bugarinovom glavom o tlo i viče: “ovo je moja zemlja, ovo je moja zemlja, upamti”! Najzad malaksao Bugarin više ne može ništa da učini, čuje se njegov hropac i tu, ispod Veternika, završi ratovanje. A srpski vojnik strese prašinu sa odjeće i viknu mi: “hajde, Francuz, naprijed”...