Godišnjica smrti uticajnog slikara Paje Јovanovića

Ovaj umjetnik, inspirisan srpskom istorijom, zahvaljujući izuzetno bogatom opusu, naročito djelima sa temama iz narodnog života, scenama iz patrijarhalnog života i onih sa istorijskom tematikom snažno je i široko uticao na likovno obrazovanje, kulturu, ali i na rodoljublje naroda.

Gotovo svaka srpska kuća je imala neku njegovu reprodukciju sa temom iz srpske istorije ili iz narodnog života.

Јovanović je rođen u Vršcu u porodici profesionalnog fotografa i veoma rano je pokazao sklonost prema crtanju i slikanju, a osim toga, u tom gradu je mogao vidjeti djela svojih sjajnih prethodnika Arsenija Arse Teodorovića (1767-1826), Pavela Đurkovića (1772-1830), Јovana Popovića (1810-1864) sa čijim se sinom družio i često posećivao njegov atelje, fasciniran slikarevim kopijama starih majstora, studijama prirode, djelima sa religioznim temama.

Tako je i sam počeo da crta, prvo u tajnosti, kopirajući crkvene slike i provodeći sate u praznoj crkvi koju je smatrao svojim prvim učiteljem.

Međutim, za njegov talenat se saznaje tek kada je crkvena opština u Vršcu odlučila da naruči nova zvona za Sabornu crkvu, i kada je bilo neophodno izraditi crtež svetitelja, odnosno kopije ikona iz vršačke crkve - po kojima bi u Beču bili izvedeni reljefi na zvonima.

Tako je Јovanović, u svojoj 14 godini dobio prvu porudžbinu, ali i svojevrsnu propusnicu za Beč, gdje se upisao na slikarsku Akademiju aprila 1877. godine, a od oktobra iste godine postaje redovan student, i to kod veoma cijenjenog slikara i dobrog likovnog podagoga Kristijana Gripenkerla.

Zahvaljujući radoznalosti, ali i sugestiji profesora, gotovo svaki raspust je koristio da putuje po Balkanu, naročito po Crnoj Gori, Primorju, Albaniji, Bosni i Hercegovini, južnoj i istočnoj Srbiji.

Tamo je radio skice i studije i trudio se da što neposrednije oseti atmosferu svakodnevnog života i običaja naroda. Do detalja je bilježio predjele, likove, nošnje, nakit, oružje.

Pun utisaka, po povratku je naslikao djela: Ranjeni Crnogorac, Mačevanje, Guslar, Kićenje neveste, U zasedi, Arbanas, Arnaut s čibukom, Izdajica, Umir krvi, Borba petlova...

Te slike su ga brzo proslavile u cijelom svijetu, a naročito u Evropi, koja je u to vrijeme bila veoma zainteresovana za zbivanja na Balkanu.

Prvo priznanje dolazi već 1882. godine, na studijama, za sliku "Ranjeni Crnogorac", koja je bila izložena na godišnjoj izložbi Akademije, a za nju je dobio prvu nagradu i carsku stipendiju.

Izabran je za člana Srpske kraljevske akademije 1888. godine, a za svoja djela dobija mnoge nagrade i postaje priznat širom svijeta.

U obimnom opusu nalaze se slike žena koje su za vrsnog umjetnika značile slikanje ljepote, nije želio da ih vidi ružne i stare i uvijek se trudio da pronađe ljepotu u njima. Mnogi likovni kritičari su mu zamjerali zbog toga, i upućivali žestoke čak i zajedljive kritike, ali on je ostao dosljedan svojoj životnoj mudrosti "vještina je naći ljepotu".

U njegovom stvaralaštvu nalazi se i bogata serija slikanja portreta od 1905. godine, u kojoj je ovjekovečio vladare, političare, aristokrate, bankare, naučnike, umjetnike...

U srpskim slikarskim krugovima ostao je zapamćen po posebnoj slikarskoj školi i snažnom ekspresionizmu.

Daleko je najpopularniji srpski slikar, a reprodukcije njegovih slika nalaze se u mnogim domovima.

Јovanović i njegov talenat zaslužni su i za ikonostase u Sabornoj crkvi u Novom Sadu i crkve u Dolovu, kao i za prizore iz života Svetog Save za Sabornu crkvu u Sremskim Karlovcima.

Međutim, od 1905. godine, u stvaralaštvu Јovanovića preovlađuje slikanje portreta, pa je svojom četkicom ovjekovečio vladare, političare, aristokrate,crkvene dostojanstvenike...

Poznati slikar je za života ostavio Muzeju grada Beograda svoje brojne radove, od početnih skica do reprezentativnih portreta i istorijskih kompozicija. Njegov Muzej nalazi se u ulici Kralja Milana, a nakon rekonstrukcije otvoren je na 150-tu godišnjicu njegovog rođenja, 2009. godine.

U Muzeju se može videti kako je izgledao njegov atelje, kao i slikarski pribor, lična dokumenta, diplome, medalje, bilješke umjetnika, dio prepiske i fototeka većine radova.

Po želji ovog velikog umjetnika, urna sa pepelom prenijeta je iz Beča u Beograd i čuva se u njegovom Legatu.