"Roman kraljice Natalije"; vraćanje zasluga Dragutinu Iliću
"Roman kraljice Natalije" Dragutina Ј. Ilića, vraća na scenu davno zaboravljenog pisca iz čuvene umjetničke porodice.
Takvu sliku pokušava da ispravi Svetlana Tomić koja je priredila ovaj roman, a u pogovoru osvjetljava ovog "originalnog, produktivnog, žanrovski raznovrsnog i politički aktivnog pisca, koji je unio različite novine u srpsku književnost".
U svoje vrijeme Dragutin Ј. Ilić bio je poštovan autor lirskih pjesama, deseteračkih spjevova, drama, romana, putopisa, memoara, biografija... Srpsku književnost nije oblikovao samo kao pisac, već i kao književni istoričar, teoretičar i kritičar.
- Da ozbiljniji istraživači nisu bili uporni u svom intervencionizmu, danas se ne bi znalo da je on 1881. imao važnu ulogu u osnivanju prvog srpskog književno-umjetničkog udruženja u Beogradu, da je znatno obogatio pozorišni repertoar, stvorio novi tragički stih, bio bolji liričar i dramatičar od Јovana Subotića, uspješniji dramatičar i pripovjedač od Đure Јakšića, plodniji od Sterije, a po broju pjesama ravan Zmaju, da je u poeziju unio socijalnu tendenciju, da je napisao najbolji roman o starom Beogradu, a njegovu tragikomediju "Poslije milion godina" (1889) naučnici smatraju prvom naučnofantastičnom dramom u svjetskoj književnosti - kaže Svetlana Tomić.
On je i autor čuvenih pjesama "Stojano, mori Stojanke" i "Šano dušo, Šano mori" koje su neopravdano pripisane narodu. Neodgovarajuće ocjenjivanje njegovog djela, po njenim riječima, mnogi istraživači su povezali s odlukom "vrhovnog sudije" - Јovana Skerlića, da 1912. ovog pisca ne uključi u svoju "Istoriju nove srpske književnosti", a postoje uvjerenja da je tom prilikom kod Skerlića preovladala lična netrpeljivost. Izvjesno je da su dva intelektualca imala različite estetske i etičke ideale, suprotna politička opredjeljenja, pa i lične sukobe.
Iako je oduvijek bio poštovan pisac i visoko ocijenjen, njegovo mjesto ostalo je problematično u srpskom kanonu i obrazovanju.
U "Romanu kraljice Natalije", Dragutin Ilić je opisao svoju ulogu u organizovanju pobune naroda radi odbrane kraljice Natalije Obrenović i sprečavanju njenog protjerivanja iz Srbije. Roman osvjetljava dramatične trenutke kada je kralj Milan pomoću vojske i policije izazvao krvoproliće naroda 6. maja 1891, a izlazio je u nastavcima u "Cicvarićevom beogradskom dnevniku".