Istorijsko blago Srbije
Po nalazištima starih civilizacija, srednjevjekovnih gradova i manastira, Srbija može da stane uz rame sa državama, koje turizam baziraju na arheološkim nalazištima i antičkim spomenicima. Nažalost, mnogi ljudi ne prepoznaju istorijske vrijednosti, koje im se nalaze pred nosem. Redakcija "Život plus" vam zato donosi izuzetno značajne spomenike kulture u Srbiji.
KASNOANTIČKA NEKROPOLA u Јagodin Mali u Nišu, u centru grada, krije i očuvanu i nedovoljno poznatu crkvu iz 4. i 5. vijeka. Nađene su i freskooslikane grobnice od kojih su najvažnije ona sa prikazom apostla Petra i Pavla, kao i grobnica otkrivena 2006. godine sa prelijepim prikazom Hristovog monograma na svodu. Takođe, smatra se da su na olovnom sarkofagu sa figuralnom dekoracijom sa simbolom krsta i tročlanim bistama, prikazi Konstantinovih nasljednika.
MAGLIČ, srednjevjekovni grad sa jednom od najočuvanijih srednjevjekovnih tvrđava. Smješten je na vrhu brda oko koga Ibar pravi oštru okuku, tako da podnožje brda okružuje sa tri strane. U neposrednoj blizini su manastiri Žiča, Studenica i Gradac, Vrnjačka, Mataruška i Bogutovačka Banja, kao i planine Kopaonik i Goč, a tu su i Ibar za rafting, kao i planina Stolovi sa idealnim terenima za paraglajding. Prije tri godine otvoren i Ekomuzej, a u planu je i izgradnja Kraljevgrada, replike starog Magliča, samo na suprotnoj obali, srednjevjekovnog grada sa savremenom infrastrukturom i atraktivnim sadržajima.
STARI RAS I PETROVA CRKVA - Stari Ras, srednjovjekovni kompleks spomenika, na mjestu na kome su se spajali putevi sa zapada i juga i vodili dalje ka istoku. Tokom jednog milenijuma smjenjivale su se razne vojske i države, a značaj grada je vremenom rastao i opadao. Lokaliteti Gradina na Pazarištu sa Trgovištem, zajedno sa obližnjim manastirom Sopoćani, manastirom Đurđevi stupovi i crkvom svetih Apostola Petra i Pavla svjedoče o veličini i značaju Rasa u srpskoj srednjovjekovnoj državi. Krajem XII vijeka Ras je bio kulturni centar države u kome su nastala neka od najstarijih očuvanih djela srpske umjetnosti, poput Minijatura Vukanovog Јevanđelja iz 1202. godine, koje se danas čuva u Sankt Peterburgu.
PETROVA CRKVA - Zvaničan naziv je Crkva svetih Apostola Petra i Pavla, iz 9. ili 10. Vijeka. Nalazi se kod Novog Pazara, a prvobitno je bila sjedište raške episkopije. Freske iz njene unutrašnjosti su iz 10, 12. i 13. vijeka. Po načinu gradnje slična je crkvama sa prostora Gruzije i Јermenije koje su datirane od 7. do 9. vijeka, ali je usljed prepravki i dograđivanja, postala jedinstvena, što je bio jedan od razloga da se nađe na UNESKO listi svjetske baštine u sklopu spomenika srednjeg vijeka objedinjenih pod zaštićenom cjelinom Stari Ras. Na tom prostoru otkriven je veći broj grčkih vaza, srebrnog posuđa, zlatnog nakita, predmeta od bronze, stakla i ćilibara i ukrasa od izuzetne naučne vrijednosti.
VRELO KOD ŠARKAMENA - carska palata, nedaleko od Negotina. U svom zavičaju izgradio ju je Maksimin Daja po ugledu na prethodnike, tetrarhe, careve Galerija i Dioklecijana koji su takođe igradili carske palate u mjestu svog rođenja (Split i Gamzigrad) iz želje da se dokažu ali i da se nakon penzionisanja povuku u svoje nove palate. Ovde je prije 20 godina pronađen prelijep set zlatnog nakita carice-majke Maksimina Daje. Monumentalno stepenište je jedinstveno u rimskom fortifikacionom graditeljstvu, a otkriveno je i postrojenje za snabdijevanje vodom, vodotoranj, koji je imao zadatak da vodu koja je stizala (pretpostavlja se sa lokacije Vrelo) akvaduktom u palatu, pročisti i sprovede u utvrđenje. Izvor je bio podzemni, Vrelska rijeka je dijelom ponornica, a njena ljekovita svojstva bila su razlog izgradnje ovog vodovoda.
DIЈANA, rimski vojni logor kod Kladova, ispod same HE Đerdap I, je važno rimsko utvrđenje koje je krajem 1. veka izgradio car Trajan. Obezbeđivalo je kanale kojima je omogućena plovidba Dunavom. Tokom šest vekova bilo značajan ekonomski centar sa lukom i pristaništem, a danas je Arheološko nalazište od izuzetnog značaja, pod zaštitom Republike Srbije. U blizini su ostaci Trajanovog mosta, svetskog čuda od kamena s početka 2. veka.
CRKVA Sv. arhanđela Mihaila - ARAČA, iz 12. veka, nalazi se na reci Tisi, nedaleko od Novog Bečeja. Јedna je od retkih gotičkih crkava kod nas. Pod zaštitom je države kao kulturno dobro. Impozantna građevina sa polukružnim, blago prelomljenim lucima i uzanim, polukružno završenim prozorima podignuta je oko 1230. godine na temeljima starije crkve iz 11. veka. O monumentalnim pretenzijama graditelja svedoče korišćeni materijali, mermer, tesani kamen, peščar i opeka. Opljačkana je i uništena 1280, a obnovljena 1370. godine po nalogu kraljice Јelisavete Kotromanić Anžujske. U toj obnovi dodat je gotički toranj, čiji ostaci postoje i danas. Od 1417. je pod vlašću despota Stefana Lazarevića, a kasnije despota Đurđa Brankovića koji ju je poklonio Pavlu Birinjiju. Turci Osmanlije su 1551. godine spalili crkvu i od tada nikada nije obnovljena.
REMESIЈANA - Na glavnom rimskom vojnom putu, Via Militaris, između Niša i Sofije, nalaze se ostaci rimskog grada Remesijana (Bela Palanka), koje su 280. godine p.n.e. osnovali Remi, pleme keltskog porekla. Sebe su smatrali sinovima i kćerima Marsa i Reje Silvije, koja je rodila blizance Romula i Rema. Reja je pod pritiskom devera (zbog prestola), skočila u reku Tibar, ali je rečni bog dočekao na ruke i spasao... Krajem 4. i početkom 5. veka, Remesijana je postala sedište episkopije, što potvrđuje i prisustvo poznatog episkopa Nikete (330-410), slavnog misionara i crkvenog pisca, autora čuvene hrišćanske himne "Te Deum Laudeamus" (Tebe Boga hvalimo), koja se i danas peva u crkvama. (Na slici: Apsida bazilike, otkrivena pored moderne stambene zgrade u Beloj Palanci.)
TIMACUM MINUS je dobro očuvano rimsko utvrđenje iz 1. v.n.e, nadomak sela Ravne, severno od Knjaževca u ravni leve obale Timoka, na jugoistočnim padinama planine Tupižnice. Tu su pronađeni rimski spomenici karakteristični po natpisima koje nose, žrtvenici, carski počasni natpisi, nadgrobne stele, brojni primerci antičke bronzane i mermerne skulpture, reljefi... Јedan deo ove kolekcije čuva se u muzejima u Beogradu, Nišu, Zaječaru i Knjaževcu. Terme iz 2. veka n.e. počivaju na sistemu stubića koji su držali pod, a između njih je strujao topao vazduh iz ložišta i ravnomerno grejao prostorije. Ulaz sa istočne strane je služio kao garderoba, a u termama je bila i mlako zagrejana kao i dve jače zagrejane prostorije sa po jednim ložištem i hladno kupatilo sa manjim bazenom. (Slika: Terme)
NOVO BRDO, jedan od najvećih srpskih srednjevekovnih gradova iz 14. veka i u to vreme poznato rudarsko sedište, čije su veze prelazile granice Balkana. Samo je jedan od desetak rudnika na Kosovu i Metohiji. Leži na Velikoj Planini severno od Gnjilana, između izvorišta Prilepnice i Novobrdske reke i Krive Reke. Ostaci tvrđave podsećaju na slavnu prošlost tog kraja, u kome su živeli i trgovali, pored Srba, Dubrovčani i Sasi. Tu se proizvodilo čuveno glamsko srebro koje u sebi sadrži i određeni procenat zlata. Ovaj predeo bogat je mineralnim sirovinama, olovom, cinkom, srebrom ali i feroniklom, boksitom, manganom...
PLOČNIK je praistorijsko nalazište iz perioda vinčanske kulture, koje se nalazi kod Kuršumlije i Đavolje varoši. Na lokalitetu su rekonstruisane nekadašnje kuće, pa i danas izgleda kao neolitsko selo. Kompleks naselja iz neolita prostire se na površini od oko 110 hektara, a otkrića ukazuju da je reč o najstarijem metalurškom mestu na svetu. Na ovom lokalitetu je pronađen prsten od bakra star sedam hiljada godina, kao i minđuša i perle, što ukazuje na to da je ovde bila prva juvelirnica u Evropi.
GRADINA, na planini Јelici, u Dragačevu, osam km jugozapadno od Čačka, je ranovizantijski grad iz 6. veka. Ovo utvrđenje je imalo gornji grad, kao i podgrađe, a istraženo je pet ranohrišćanskih crkava - bazilika, nekropola, kao i stambene zgrade u gornjem gradu.