OD RAЈT-PETERSONA DO BEZVIZNOG REŽIMA

Sporazum je parafiran u vojnoj bazi Rajt-Peterson u Dejtonu, nakon tronedjeljnih pregovora predsjednika takozvane republike BiH Alija Izetbegović, Hrvatske Franjo Tuđman i Srbije Slobodan Milošević u prisustvu tadašnjeg američkog državnog sekretara Vorena Kristofera. Zvanično je potpisan tri sedmice kasnije, 14. decembra 1995. godine u Јelisejskoj palati u Parizu. Prema Zakonu o praznicima Republike Srpske, 21. novembar se praznuje kao Dan uspostavljanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH, ali se on ne slavi kao praznik na nivou BiH. Dejtonski sporazum smatra se jednim od najuspješnijih mirovnih ugovora u svijetu. Sporazumom je BiH podijeljena na dva entiteta, Republiku Srpsku i Federaciju BiH. Potpisnici su se obavezali da međusobne odnose regulišu u skladu sa Poveljom UN, Završnim helsinškim aktom i drugim dokumentima OEBS-a, kao i na međusobno poštovanje suvereniteta i rješavanje nesporazuma na miroljubiv način. Sporazum se naročito bavio budućim upravnim i ustavnim uređenjem BiH. Јedan od najosnovnijih principa na kojima je Dejtonski sporazum bio zasnovan jeste podjela BiH po ključu i to 51 odsto teritorije pripalo je FBiH, a 49 odsto Republici Srpskoj, koji je usaglasila tzv. kontakt grupa. Konferencija u Dejtonu trajala je od 1. novembra do 21. novembra 1995. godine. Glavni učesnici, osim Izetbegovića, Miloševića i Tuđmana, bili su glavni američki posrednik Ričard Holbruk i general Vesli Klark. Delegaciju RS činili su tadašnji potpredsjednik Srpske Nikola Koljević, predsjednik Narodne skupštine Momčilo Krajišnik, ministar spoljnih poslova Aleksa Buha, pravni ekspert Radomir Lukić, ekspert za pitanja granica Vladimir Lukić, te savjetnik predsjednika Republike Јovan Zametica i general Zdravko Tolimir. Glavnu riječ u ime Srba iz RS vodio je Milošević, dok Radovan Karadžić, koji je tada bio predsjednik RS, nije ni putovao u Dejton. Prvih pet godina nakon potpisivanja sporazuma, u Dejtonu je svakog novembra međunarodnim skupovima obilježavana godišnjica okončanja rata u BiH. Posljednji put predstavnici država potpisnica i međunarodni posrednici okupili su se u bazi Rajt-Peterson u novembru 2000., ali obilježavanju jubileja tada nije prisustvovao niko od potpisnika. Početkom 2008. godine tadašnji predsjedavajući Predsjedništva BiH Željko Komšić objelodanio je da je iz arhive Predsjedništva izgubljen originalni dokument Dejtonskog sporazuma. Nakon što je parlament BiH tražio novi primjerak, Francuska je poslala ovjerenu kopiju tog dokumenta, čiji je prevod platio SNSD. Za političke snage u RS Dejtonski sporazum je osnov svih razgovora o ustavnim promjenama, jer je njime određena teritorijalna organizacija i garantovana ravnopravnost naroda. U Srpskoj smatraju da se osnova Dejtona mora sačuvati, jer je to garant opstanka RS i srpskog naroda. Razgovori vodećih političkih stranaka u BiH sa zvaničnicima SAD i EU o ustavnim reformama i ubrzanju puta BiH ka EU i NATO-u, koji su vođeni u oktobru 2009. u vojnoj bazi Butmir u Sarajevu, su propali, a EU je tada poručila da je reforma Ustava ključ za evropske integracije BiH. Istovremeno je i Evropski parlament u Strazburu zatražio da se ustavnim promjenama u BiH, uz poštivanje Dejtonskog sporazuma, ojača djelovanje centralne države kako bi BiH mogla da nastavi evropske integracije. U junu 2008. godine BiH i EU su potpisale u Luksemburgu Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju i privremeni trgovinski sporazum, a 8. novembra ove godine EU je ukinula vize za putovanja državljana BiH i Albanije.