U manastiru Žiča zvanično obilježavanje 800 godina samostalnosti SPC
Svetu arhijerejsku liturgiju, kojom počinje obilježavanje jednog od najznačajnijih događaja za identitet srpskog naroda, služiće Njegova svetost patrijarh srpski Irinej sa svim arhijerejima SPC.
Arhimandrit Sava, tadašnji iguman manastira Hilandar, izdejstvovao je 1219. godine autokefalnost SPC kod nikejskog cara Teodora Prvog Laskarisa i vaseljenskog patrijarha Manojla Prvog Haritopula.
Samostalnost SPC proglašena je 14. septembra 1219. godine, a za sjedište prve arhiepiskopije izabran je manastir Žiča, zadužbina Stefana Prvovjenčanog, prvog kralja iz dinastije Nemanjića.
Prvi srpski arhiepiskop sa titulom arhiepiskop srpskih i primorskih zemalja bio je Sveti Sava, najmlađi sin Stefana Nemanje, osnivača dinastije Nemanjić. Svi arhiepiskopi i srpski patrijarsi smatraju se stolnicima trona Svetoga Save.
Sjedište arhiepiskopije je poslije upada Pečenega, 1253. godine, premješteno u Peć.
Srpska arhiepiskopija je proglašenjem srpskog carstva uzdignuta na dostojanstvo patrijaršije na crkvenom saboru u Skoplju 1346. godine, a pećki arhiepiskop Јoanikije Drugi dobio je titulu patrijarha.
Patrijarh je, poput cara, nosio titulu patrijarh Srba i Grka/Srbije i Romanije, a patrijaršija je dobila položaj i privilegije po uzoru na Carigradsku patrijaršiju.
Na ovaj ustupak je Carigradska patrijaršija reagovala 1350. godine anatemom i izopštenjem iz pravoslavne crkve srpskog cara Dušana i njegove porodice, patrijarha i naroda usljed čega je nastao raskol koji je trajao sve do 1375.
Tada je posredovanjem kneza Lazara Hrebeljanovića i zbog ugroženosti od Turaka, raskol prevaziđen, a Pećkoj patrijaršiji priznat status patrijaršije u ustrojstvu pravoslavnih crkava, koji je do danas održala.
Tadašnja Pećka patrijaršija je ukinuta padom Smedereva i srpske despotovine pod tursku vlast 1459. godine, a obnovljena je 1557. na inicijativu velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića, koji je za prvog patrijarha obnovljene patrijaršije postavio svog rođaka Makarija Sokolovića.
Јurisdikcija Pećke patrijaršije pokrivala je široku teritoriju od Velesa, Štipa i Samokova na jugu, do Budima na sjeveru i sjevernih krajeva Dalmacije, Slavonije i Panonije na zapadu.
Ponovo je ukinuta 1766. godine. Ukinuo je sultan Mustafa Treći jer su episkopi i patrijarsi često bili na čelu naroda protiv Osmanlija, u čemu su posebno istaknutu ulogu imali vršački episkop Melentije i patrijarsi Arsenije Treći Čarnojević i Arsenije Četvrti Šakabenta.
Godinu dana kasnije ukinuta je i Ohridska arhiepiskopija, na čijem čelu su bili grčki episkopi.
Nakon toga dijelovi srpske Crkve, koji su ostali pod Osmanlijama, ušli su pod jurisdikciju Carigradske patrijaršije, a većinu episkopa činili su Grci - fanarioti.
Veliki broj Srba u to vrijeme emigrirao je na područje Austrije. Katedra arhiepiskopa pećkog premještena je iz Peći u Sremske Karlovce, a u maju 1848. uzdignuta na rang patrijaršije.
Nakon uspostavljanja srpske autonomije 1832. godine, u Beogradu je proglašena autonomna mitropolija pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije, a autokefalnost je dobila 1879. godine.
U toku balkanskih ratova od 1912. do 1913. godine u sastav Beogradske mitropolije ušle su i Skopska, Veleško-debarska i Prizrenska eparhija.
Uslovi za crkveno ujedinjenje, odnosno obnovu Pećke patrijaršije, stvoreni su proglašenjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1918. godine.
Sjedište SPC je od 1920. godine u Beogradu, a Crkva ima dostojanstvo patrijaršije. Patrijarh SPC od tada ima titulu mitropolit beogradsko-karlovački, arhiepiskop pećki i patrijarh srpski.
Carigradska patrijaršija je 1922. posebnim tomosom priznala ujedinjenje pokrajinskih srpskih crkava i stvaranje patrijaršije, kao i prenos jurisdikcije na SPC na prostoru dotadašnjih eparhija u Dalmaciji, BiH, Staroj Raškoj, Metohiji, na Kosovu i u vardarskom dijelu Makedonije.
Prvi srpski patrijarh obnovljene Patrijaršije bio je mitropolit Srbije Dimitrije /Pavlović/, u čije vrijeme je osnovano nekoliko novih eparhija, Bogoslovski fakultet u Beogradu i Zagrebu, te Bogoslovija u Bitolju.
Crkveni Ustav donesen je 1932. godine za vrijeme patrijarha Varnave /Rosića/. U njegovo vrijeme je, između ostalog, izgrađena zgrada Patrijaršije u Beogradu, a 1935. godine započeta je gradnja Hrama Svetog Save.
Patrijarh Varnava, koji se odlučno usprotivio velikim privilegijama Rimokatoličke crkve u Јugoslaviji, koje su ugrožavale pravoslavnu i ostale vjeroispovijesti, iznenada je preminuo u noći između 23. i 24. juna 1937. u vrijeme izglasavanja konkordata u Narodnoj skupštini.
Po izbijanju Drugog svjetskog rata, patrijarh Gavrilo /Dožić/ i Sveti sinod SPC protivili su se pristupanju Trojnom paktu.
Tokom rata ubijeno je 515 sveštenika, monaha i vjeroučitelja, a patrijarh Gavrilo je zarobljen i odveden u logor Dahau u Njemačkoj. Tokom cijelog rata, do njegovog povratka, mijenjao ga je Sveti sinod sa skopskim mitropolitom Јosifom /Cvijovićem/.
Po završetku Drugog svjetskog rata, SPC nije isplaćena ratna šteta, a komunističke vlasti su Crkvu odvojile od države, oduzele joj oko 70.000 hektara zemlje i 1.180 zgrada.
Pritisak komunista na Crkvu bio je veliki u doba patrijarha Vikentija, koji je ustoličen 1950. godine, a zbog patrijarhovog odbijanja da bude razmotreno pitanje "makedonske crkve" Bogoslovski fakultet je 1952. izbačen sa Beogradskog univerziteta.
Na čelu SPC je od 1958. do 1990. godine bio patrijarh German i u tom periodu su osnovane četiri nove eparhije, obnovljen rad Bogoslovije u manastiru Krka, nastavljeni radovi na Hramu Svetog Save, te sagrađena nova zgrada Bogoslovskog fakulteta u Beogradu.
Patrijarh Pavle ustoličen je 1990. godine, koji je dvije godine kasnije uspio da prevaziđe raskol SPC u Americi. U njegovo vrijeme ustanovljeno je šest novih eparhija.
Tokom ratova u BiH i Hrvatskoj većina eparhija na tim prostorima je opustošena, crkve i manastiri razoreni, a srpski narod raseljen.
Većina srpskog stanovništva je 1999. godine usljed NATO bombardovanja i terorizma Albanaca napustila prostor Kosova i Metohije, gdje je spaljeno i porušeno više od 80 crkava i manastira, među kojima i neki iz 14. vijeka.
Na čelu SPC danas je Njegova svetost patrijarh srpski Irinej, koji je ustoličen 2010. godine.
Srpska pravoslavna crkva se, prema važećem diptihu Carigradske patrijaršije, nalazi na šestom mjestu, poslije Ruske, a prije Rumunske.
Ima 39 eparhija, više od 3.500 parohija, 204 manastira, oko 1.900 sveštenika, oko 230 monaha i 1.000 monahinja.
U šest bogoslovija školuje se više od 1.000 učenika, a na bogoslovskim fakultetima i Akademiji studira više od 1.000 studenata.