"Hag se nije bavio krucijalnim stvarima"
Nezavisna međunarodna komisija za istraživanje stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji u periodu 1992-1995. godine ocijenila je da se rad tima za sprovođenje istrage pred Haškim tribunalom u predmetu Srebrenica može posmatrati kritički, jer se istraga nije odnosila na uzroke i dešavanja prije 11. jula 1995. godine niti na krucijalne činjenice dešavanja u vojnoj koloni tokom proboja 28. divizije tzv. Armije RBiH ka Tuzli.
NETAČNA POZICIЈA HAGA PREMA MUSLIMANSKIM BORCIMA
U izvještaju Nezavisne komisije naglašeno je da je Haški tribunal posmatrao pripadnike vojne formacije koji su stradali u vojnim operacijama kao osobe koje nisu bile u poziciji da se bore, što ne odgovora činjeničnom stanju. Oni su bili u poziciji da se bore.
Vojnu formaciju 28. diviziju Armije Republike BiH činilo je šest lakih pješadijskih brigada: 280, 281, 282, 283, 284, 285 brigada i 28. samostalni brdski bataljon.
Istraga istražnog tima kojeg je imenovalo Tužilaštvo Tribunala, a koji je bio zadužen za sprovođenje kriminalističke istrage pred Tribunalom u Hagu u predmetu Srebrenica, u skladu sa međunarodnim humanitarnim pravom nije se odnosila na vojne operacije ili sudbinu boraca, već na sudbinu onih koji nisu borci, bez obzira da li su prvobitno bili pripadnici vojske ili ne, odnosno na one koji više nisu bili u poziciji da se bore.
- Međutim, značajan broj učesnika u koloni stradao je u borbama, od nagaznih mina, u međusobnim obračunima i počinivši samoubistva. Pozicija tih osoba ne može se izjednačiti sa sudbinom zarobljenih. Oni su bili u poziciji da se bore, ili su se borili sa srpskim snagama koje su, u vojnom smislu, imale značajnu taktičku nadmoć na terenu, iako su raspolagali sa znatno manjim brojem boraca u odnosnu na bošnjačku stranu - naglašava se u izvještaju Nezavisne komisije.
Istražni tim Haškog tužilaštva nije imao u vidu te krucijalne činjenice niti je to bilo predmet njihove istrage, te da je takav pristup doveo do nedovoljno i netačno utvrđenog činjeničnog stanja u vezi sa dešavanjima u vezi sa Srebrenicom u julu 1995. godine.
ŠTA ЈE RADIO HAŠKI ISTRAŽNI TIM?
- Prvi zadatak istražnog tima Haškog tužilaštva bio je da utvrdi šta se desilo u Srebrenici nakon ulaska srpskih snaga u enklavu. Očevici događaja bili su najpouzdaniji izvor informacija. Istražni tim nije obavljao detaljne intervjue sa tim osobama, već se u odabiranju ključnih svjedoka oslanjao primarno na podršku bošnjačke policije i AID-a, bošnjačke obaveštajne službe, odnosno službi bezbjednosti jedne od strana u sukobu - navodi se u izvještaju.
Drugi zadatak bili su ekshumacija grobnica i prikupljanje materijalnih dokaza, a značajan dio istrage odnosio se na pronalaženje i identifikaciju nestalih osoba.
Eksperti sudske medicine, navodi se, pregledaju ekshumirane ostatke kako bi utvrdili mogući uzrok smrti. Utvrđivanje okolnosti stradanja, odnosno, da li su te povrede nastale kao posljedica strijeljanja, u borbi ili pod drugim okolnostima, nije nadležnost niti stručnost eksperata sudske medicine, već onih koji sprovode kriminalističku istragu.
Treći zadatak u istrazi bio je pronaći odgovorne osobe za izvršena krivična djela i u velikoj mjeri istražni tim Tužilaštva MKSЈ prikupljao je informacije u vezi sa izvršiocima iz transkripata radio komunikacija koje je presrela Armija Republike BiH tokom vojne operacije Vojske Republike Srpske pod kodnim nazivom "Krivaja 95".
MOGUĆE DA SU MIЈENjANI SADRŽAЈI TRANSKRIPATA
Nakon što je Haško tužilaštvo podnijelo zvanični zahtjev, stoji u Izvještaju, bošnjačkoj strani trebalo je nerazumno dugo da dostavi prve transkripte razgovora i, u manjoj mjeri, audio-snimke, dok je ostale dostavila još kasnije. Naime, zahtjev je podnesen još 13. novembra 1996. godine, dok je bošnjačka strana ogovorila na njega tek u martu 1998. godine.
Komisija ističe da nije uspjela utvrditi razloge kasnog dostavljanja transkripata, ali da može konstatovati da je strana, učesnica sukoba, bila motivisana da predstavi svoju interpretaciju događaja i može pretpostaviti da postoji mogućnost da su sadržaji traskripata mijenjani u skladu sa interesima jedne strane u sukobu, u ovom slučaju bošnjačke.
Istražni tim Haškog tužilaštva nije provjeravao autentičnost transkripata, već ih je koristio u istrazi kao izvor visoke pouzdanosti, zaključila je Nezavisna komisija.
Na osnovu tih transkripata /i već spomenutih očevidaca/, utvrđivana je uloga pripadnika na terenu, kao i njihova odgovornost kao počinilaca krivičnih djela za koje su optuženi i kasnije osuđeni u Hagu. Na osnovu postupaka pred Haškim tribunalom, stvoren je široko prihvaćen diskurs o dešavanjima u vezi sa padom Srebrence.
DEMILITARIZOVANA "ZAŠTIĆENA ZONA" NIKAD NIЈE DEMILITARIZOVANA - 28. DIVIZIЈA AKTIVNO DЈELOVALA
U izvještaju stoji da je enklava Srebrenica imala status "zaštićene zone" na osnovu Rezolucije Savjeta bezbjednosti UN 819 od 16. aprila 1993. godine, koja je predviđala demilitarizaciju zaštićene zone, što u praksi nikada nije urađeno.
Nakon dijelimične demilitarizacije, ocjenjuje se u izvještaju, u enklavi je nastavila aktivno da djeluje 28. divizija 2. korpusa tzv. Armije RBiH, a nakon napuštanja enklave 11. jula, ta formacija krenula je u proboj u pravcu Tuzle, teritorije pod kontrolom tzv. Armije RBiH, oko 80 kilometara udaljenu od Srebrenice.
Sastav kolone i dešavanja u koloni tokom proboja je izuzetno značajan aspekt rekonstrukcije događaja. Njihov značaj je veliki s obzirom na mandat istražnog tima Haškog tužilaštva i pravac vođenja istrage u predmetu Srebrenica.
Istraga o dešavanjima u koloni nije učinjena, ali je Nezavisna međunarodna komisija na to stavila težište u rekonstrukciji događaja u i oko Srebrenicu u julu 1995. godine.
EVAKUISANO 23.000 CIVILA, A OKO 12.500 BOŠNjAKA ЈE KRENUO U PROBOЈ KA TUZLI
- Prije elaboracije prirode kolone navodimo opšte demografske pokazatelje u enklavi Srebrenica. Prema zvaničnim podacima Zavoda za statistiku BiH, na području opštine Srebrenica u januaru 1994. godine ukupan broj stanovnika iznosio je 37.255. Od tog broja, 9.791 bilo je lokalno stanovništvo Srebrenice, 10.756 lokalno stanovništvo dislocirano sa svojih ognjišta u okviru opštine Srebrenica, i 16.708 stanovništvo prognano iz drugih opština u Podrinju - kaže se u izvještaju.
Broj stanovnika u enklavi se smanjivao usljed iseljavanja zbog teških okolnosti i ukupnih društvenih neprilika.
- Zvaničnih podataka nema, ali možemo pretpostaviti da je broj stanovnika u enklavi do jula 1995. iznosio oko 35.500 - navodi se u Izvještaju.
Nakon pada Srebrenice 11. jula 1995. godine, oko 23.000 civila okupilo se na prostoru ispred baze mirovnih snaga UN u Potočarima i određeni broj njih u samoj bazi. Ta grupa civila, uglavnom žena, djece i staraca evakuisana je na zahtjev mirovnih snaga UN i predstavnika civilnog stanovništva Srebrenice.
Evakuacija je izvršena 12. i 13. jula 1995. godine, a ljudi su evakuisani u Kladanj, teritoriju pod kontrolom Armije Republike BiH.
- Pored civilnog stanovništva /žene, djeca i starci/ ispred i u samoj bazi UN u Potočarima našao se određeni broj vojno sposobnih muškaraca koji su zatražili zaštitu mirovnih snaga. Evidentiran broj prema izvještaju UN iznosio je 239, dok je 60 osoba odbilo dati imena. Velika većina tih lica se vode kao nestala - pretpostavlja se da su ih ubile srpske snage - ističe se u Izvještaju.
Za jednu od tih osoba, naglašava se, utvrđeno je da je prevezena u logor u Batković i da je kasnije razmijenjena.
Na osnovu tih pokazatelja u Nezavisnoj komisiji navode da mogu sa velikom vjerovatnoćom pretpostaviti, uzimajući u obzir izjave svjedoka, da je kolona u proboju ka Tuzli brojala oko 12.500 ljudi.
VOЈNI STATUS KOLONE U PROBOЈU PREMA TUZLI
Na osnovu analiziranih dokumenata tzv. Armije RBiH, piše u Izvještaju, može se zaključiti da je 28. divizija 2. Korpusa tzv. Armije RBiH do demilitarizacije u aprilu 1993. brojala između 10.900 i 11.500 ljudi. Procjenjuje se da je broj aktivnih pripadnika divizije nakon demilitarizacije iznosio između 5.700 i 6.200 boraca.
Nakon demilitarizacije ljudstvo koje je smanjeno za gotovo 5.000 raspoređeno je u rezervni sastav koji se aktivirao po potrebi, što potvrđuju dokumenti tzv. Armije RBiH citirani u Izvještaju.
Nakon ulaska Vojske Republike Srpske u enklavu 11. jula 1995. godine, stanovništvo Srebrenice se evakuiše u dvije velike kolone. Јednu kolonu činila je 28. divizija Drugog korpusa tzv. Armije RBiH, u čijem sastavu su se nalazili pripadnici aktivnog i rezervnog sastava koji su se po naredbi Komande 28. divizije javili na mjesto okupljanja u selima Šušnjari i Јaglići pored Srebrenice.
- Drugu kolonu činilo je civilno stanovništvo u kojoj su se nalazile žene, djeca, starci, kao i određeni broj vojno sposobnih muškaraca koji su zatražili zaštitu pripadnika mirovnih snaga UN. Relevantni izvori, prvenstveno dokumenti vojne i civilne bezbjednosti RBiH i dokumenti Haškog tribunala potvrđuju vojni status kolone, kao i da je ista vršila vojnu operaciju proboja iz okruženja - naglašava se u izvještaju.
Izjave učesnika u proboju koje su date organima civilne i vojne bezbjednosti BiH, a citirane su u ovom izvještaju, detaljno opisuju vojnu prirodu kolone, vojni status učesnika, lanac komandovanja, borbeni raspored, naoružanje itd.
Očevici navode da su pripadnci Vojne policije zajedno sa komandantom 281. brigade 28. divizije tzv. Armije RBiH Zulfom Tursunovićem sprečavali vojno sposobne muškarce i vojnike da samovoljno napuštaju grad 11. jula 1995.
Takođe, piše u izvještaju, očevici događaja u izjavama navode da se na ulicama Srebrenice pojavio vojni kurir sa porukom iz komande 28. divizije Armije Republike BiH, tj. od vojnog rukovodstva enklave, da se svi vojno sposobni i naoružani muškarci upute kroz šumu u pravcu sela Šušnjari na zborno mjesto, a civili u ka bazi UN u selu Potočari.
Izjave očevidaca potvrđuju formiranje dvije kolone, jedne koja se uputila u pravcu baze UN u Potočarima i sa druge strane vojne kolone za čija su zborna mjesta za proboj određena sela Šušnjari i Јaglići, a na zbornom mjestu pridružili su im se borci iz susjednih sela iz okoline Srebrenice.
- U noćnim časovima, oko ponoći 11/12. jula 1995. godine izvršeno je postrojavanje brigada u sastavu 28. divizije Armije Republike BiH u selu Šušnjari. Neposredno prije postrojavanja, prema izjavama učesnika, plan za proboj je sačinjen u jednoj kući u tom selu, određena je ruta kretanja kao i raspored pokreta brigada u sastavu 28. divizije Armije Republike BiH u pravcu Tuzle - kaže se i Izvještaju.
U koloni se nalazilo muško, vojno sposobno stanovništvo, pripadnici aktivnog i rezervnog sastava tzv. Armije BiH, kojima je naređeno da dođu na zborno mjesto radi proboja ka Tuzli. Očevici navode da se radilo u muškarcima starosti od 15 do 65 godina. Takođe, navode da je u koloni bio manji broj žena. Pojedine su bile pripadnice 28. divizije, a druge su krenule kroz šumu sa svojim muževima, braćom i rođacima, jer se nisu htjele razdvajati od njih.
U izvještaju se naglašava da je vojna kolona bila slabo opremljena u smislu naoružanja, posebno uniformi, pošto je samo manji broj vojnika posjedovao uniforme. Najveći broj njenih učesnika bio je naoružan pješadijskim naoružanjem, lovačkim oružjem, te minsko-eksplozivnim sredstvima. Određeni broj učesnika u koloni nije bio naouružan.
- Čelo kolone je krenulo u proboj iz okruženja oko 1.00 čas 12. jula 1995. godine. U kratkim vremenskim intervalima u koloni po jedan, krenule su i ostale brigade. Kolona je bila nekoliko kilometara duga. Prema izjavama očevidaca, začelje kolone krenulo je u proboj sa područja Ravnog Buljima 12. jula 1995. godine oko 12.00 časova - navodi se u izvještaju.
Važan aspekt rekonstrukcije događaja, kako se naglašava, odnosi se na borbe koje su se vodile duž linije proboja 28. divizije tzv. Armije BiH. Posebno je značajno utvrditi okolnosti stradanja učesnika u proboju. Iz perspektive kriminalističke istrage, okolnosti stradanja tokom proboja su izuzetno značajne.
Јako je bitno utvrditi načine stradanja velikog boroja učesnika u koloni. Istražni tim Haškog tužilaštva tom aspektu nije posvetio pažnju.
Izvještaj Nezavisne međunarodne komisijnje za istraživanje stradanja svih naroda u srebreničkoj regiji u periodu 1992-1995. godine prošle sedmice objavljen je na sajtu Komisije i Republičkiog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica.