Milaković: Nakon samita u Hagu NATO, Evropa i Balkan u novoj bezbjednosnoj realnosti
On kaže da to potvrđuje da je evropska politika od 2022. nastavila da klizi ka opasnoj liniji sukoba, bez jasne strategije izlaska.
- Kako je već medijski propraćeno, na osnovu zahtjeva Vašingtona, centralna odluka samita se odnosi na "istorijski dogovor" o podizanju izdvajanja za vojnu potrošnju na pet odsto bruto domaćeg proizvoda do 2035. godine. Međutim, konsenzus je narušen otvorenim protivljenjem Španije, koja je pet odsto BDP-a okarakterisala kao neodrživ za sopstvenu privredu, jer bi to podrazumijevalo ili drastično smanjenje socijalnih izdataka ili dramatično povećanje poreza - smatra Milaković.
On ističe da nespremnost Španije da troši ogromna sredstva na vojne izdatke ukazuje na šire negativne implikacije i uopšte ekonomsku održivost takvog militarističkog kursa.
Milaković ukazuje i na analizu slovenačkog ekonomiste Igora Јurišiča, objavljenu 24. juna na slovenačkom portalu "morel.si" pod naslovom "Da bismo ispunili zahtjeve NATO-a, uzeće nam svaku šestu platu" u kojoj je predstavio ilustrativnu procjenu fiskalnog opterećenja na primjeru Slovenije.
- Prema njegovoj analizi, Slovenija sa BDP-om 67 milijardi evra u 2024. sada izdvaja oko 1,35 odsto BDP-a za odbranu, što iznosi 900 miliona evra godišnje. Prelazak na pet odsto BDP-a značio bi skok vojnog budžeta na oko 3,35 milijardi evra, dakle dodatnih 2,45 milijardi evra svake godine - navodi Milaković.
On kaže da Јurišič ovo prevodi u životni standard građana, te ukazuje na to da bi 828.000 zaposlenih u Sloveniji morali efektivno plaćati skoro 3.000 evra godišnje više poreza, što je blizu dvije prosječne mjesečne plate /prosječna plata 1.526 evra/, ili, slikovito rečeno, "jedna od šest zarada odlazi na NATO".
Za radni vijek od 40 godina, prema analizi Јurišiča, prosječan bračni par izdvojio bi oko 236.000 evra dodatno za vojsku, što je ekvivalentno cijeni nekretnine u Ljubljani ili u Mariboru.
- Posmatrajući sa pozicije ukupnosti populacije u Sloveniji, svaki bi građanin plaćao ekvivalent 1.150 evra više godišnje za naoružanje, odnosno oko 90.000 evra tokom prosječnog životnog vijeka. Јedini načini da se to finansira jesu ili podizanje poreza na dodatu vrijednost za 45 odsto /što bi PDV podiglo i do 67 odsto/ ili smanjenje penzija za oko 37 odsto - navodi Milaković u tekstu.
Dodaje da zaključak Јurišičeve analize ukazuje na to da bi Slovenci decenije rada proveli otplaćujući NATO obaveze, dok bi se dobar dio novca odlivao iz zemlje proizvođačima oružja u inostranstvu.
- Sličan proračun iznio je i hrvatski publicista Andrija Klarić, u okviru jedne analize objavljene krajem juna 2024. godine na portalu za kulturu komunikacija "Epoha", u kojoj ukazuje na moguće fiskalne posljedice za svoju zemlju. On navodi da Hrvatska sada troši oko 1,7 milijardi evra godišnje na odbranu, dok bi podizanje na pet odsto BDP-a za vojnu namjenu značilo između 5,9 i 7,3 milijarde evra godišnje – u zavisnosnosti od rasta ukupnog BDP-a – što bi predstavljalo dodatnih četiri do 5,6 milijardi evra svake godine - ukazuje Milaković.
On navodi da, iako ove cifre treba uzeti sa rezervom, Hrvatskoj prijeti opasnost da se suoči sa istim problemima kao Slovenija, a to znači da bi većina dodatnog novca otišla inostranim dobavljačima oružja.
- Drugim riječima, hrvatski poreski obveznici bi finansirali tuđu industriju, dok bi kod kuće trpjeli smanjeno ulaganje u zdravstvo, školstvo ili otplatu dugova. Klarić zaključuje da povećanje na pet odsto BDP-a nije fiskalno održivo niti strateški opravdano za Hrvatsku - kaže Milaković.
On naglašava da procjene iz Slovenije i Hrvatske pokazuju da novi nametnuti standardi suštinski poništavaju ekonomske suverenitete manjih zemalja EU, vezujući im budžete za vojnu potrošnju.
- Nije slučajno što su ove kritike došle baš iz manjih država, jer je upravo njihov fiskalni prostor skučen i svaki dodatni izdatak bolno se odražava na životni standard. I dok veće zemlje EU lakše apsorbuju dodatna izdvajanja na vojnu opremu, za ekonomije poput slovenačke ili hrvatske to znači odricanje od razvojnih politika i zavisnost od tuđih tehnologija - ističe Milaković.
EVROPA NA RATNOM KURSU: MINE, MANEVRI, MOBILIZACIЈA
Milaković kaže da se, pored ekonomskog opterećenja, sve jasnije uočava i fizička priprema terena za potencijalni sukob – mjere dogovorene na samitu nedvosmisleno trasiraju put ka militarizaciji evropskog prostranstva bez presedana od Hladnog rata.
- U ranijim tekstovima osvrnuo sam se na namjere pojedinih država da izađu iz Otavske konvencije o zabrani protivpješadijskih mina, a evo već sada svjedočimo kako Finska, Estonija, Letonija, Litvanija i Poljska ulaze u proceduru nabavke i proizvodnje mina radi zaprečavanja granice prema Rusiji i Bjelorusiji. Finska i Litvanija su otišle najdalje, te su objavile plan da će već od 2026. pokrenuti domaću proizvodnju mina za sopstvene potrebe i za izvoz Ukrajini - ukazuje Milaković.
On navodi da s tim u vezi Litvanija nagovještava da će se potrošiti stotine miliona evra na protivtenkovske, ali i protivpješadijske mine, naručujući desetine hiljada komada, a britanski list Telegraf"je ovaj trend opisao naslovom "Evropa gradi novu Gvozdenu zavjesu – od milion mina" od Laponije na sjeveru Finske do poljske ravnice na jugu.
- Za zemlje poput Finske, koje su prije samo deceniju uništile preko milion mina da bi pristupile Otavskoj konvenciji, ovo je dramatičan zaokret. Na istoku Evrope, osjećaj straha od moguće ruske agresije sada se koristi kao osnov za uvođenje mjera koje su decenijama smatrane neprihvatljivim – vraćaju se sredstva ratovanja koja su nekada bila zabranjena kao nehumana - smatra Milaković.
Navodi da pored zaprečavanja granica minama, NATO planira i masovne manevre na evropskom tlu podsjetivši da u septembru 2025. Njemačka na svojoj teritoriji organizuje veliku logističku vojnu vježbu pod nazivom "Red storm bravo" fokusiranu na brzo prebacivanje trupa sa zapada na istok u slučaju napada na baltičke zemlje ili Poljsku.
- Za centar operacije odabran je Hamburg, strateški važna luka koja treba da posluži kao glavno čvorište za iskrcavanje i transport snaga. Prema pisanju lista Bild, scenario predviđa da se razmjeste trupe širom istočnog bloka, koji predstavlja brzu tranzitnu maršrutu iz Njemačke ka Baltiku u ratnim uslovima. Prema pojedinim najavama u medijima, na vježbi bi moglo učestvovati i do 800.000 pripadnika različitih vojnih i logističkih struktura, što bi, ukoliko se ostvari, predstavljalo broj bez presedana u novijoj istoriji NATO-a - ukazuje Milaković.
On ističe da je prethodna slična vježba u 2024. bila manjeg obima, ali je postavila temelje za scenario koji predviđa masovno dovlačenje pojačanja iz čitave Evrope istakavši da, dok se tokom Hladnog rata Njemačka smatrala budućim ratnim poprištem, danas bi, prema izjavama njenih oficira, imala ulogu pozadinske logističke baze za prebacivanje NATO snaga ka istoku.
- Ovakvo pozicioniranje ukazuje na to da se potencijalni ratni front premješta ka baltičkim zemljama i Poljskoj, što ujedno odražava nove operativne prioritete Saveza. Upravo u tom kontekstu, general Kristofer Donahju, komandant Kopnenih snaga SAD za Evropu i Afriku, a ujedno i komandant Savezničke kopnene komande NATO-a, predstavio je plan pod nazivom Linija odvraćanja na istočnom krilu - naveo je Milaković.
On kaže da ovaj plan predviđa unapređenje kopnenih kapaciteta, standardizovanu integraciju sistema, povećano korišćenje bespilotnih platformi i punu interoperabilnost među članicama, te da je dizajniran kao dodatni korak u operacionalizaciji strategije odvraćanja i brzog reagovanja duž istočnog krila NATO-a.
- U tom smislu, Donahju je naglasio i da NATO sada raspolaže mogućnostima da u hipotetičkom ratnom scenariju "sa zemlje onesposobi" kritične tačke kao što je Kalinjingrad brže nego što je to ikada ranije bilo moguće. Iako se nije radilo o direktnoj prijetnji već o demonstraciji sposobnosti u okviru koncepta odvraćanja, ovakve izjave dodatno pojačavaju utisak da se strateška logika u Evropi pomjera ka operativnim pripremama za konfrontaciju, a ne za deeskalaciju - naveo je Milaković.
EVROPSKA UNIЈA U STRATEŠKOЈ SЈENCI
Iako je "istorijski dogovor" sa samita u Hagu predstavljen pompezno, ističe Milaković, sam događaj je otkrio marginalizaciju EU, pošto se ključne odluke donose u okviru NATO-a pod dominacijom Vašingtona, dok su institucije Unije svedene na institucionalno marginalizovane aktere.
- Evropa pritom uviđa da industrijski ne može parirati američkim kapacitetima. Insistiranje predsjednika Trampa na tome da evropske države nabavljaju oružje iz SAD oslanja se na realnost da evropska odbrambena industrija nema kapacitet da u kratkom roku obezbijedi potrebne količine opreme. Prema podacima Stokholmskog instituta za mirovna istraživanja, čak 64 odsto oružja koje su evropske članice NATO-a uvezle u posljednjih pet godina potiče iz Sjedinjenih Država, što predstavlja rast u odnosu na 52 odsto iz prethodnog petogodišnjeg perioda - ukazuje Milaković.
Drugim riječima, kaže on, gotovo dvije trećine sredstava koje evropske zemlje troše na naoružanje završava u američkoj vojno-industrijskoj bazi, a ova zavisnost se dodatno produbljuje stavljajući Evropu u sve izrazitiji strateški i tehnološki podređen položaj.
- Dok Evropa finansijski hrani američki vojnoindustrijski kompleks, sama postaje ranjiva na ucjene. Ovakvim postupanjem direktno su ugroženi i obesmišljeni proklamovani EU ciljevi o evropskoj "strateškoj autonomiji", te tako, umjesto da sama podstiče zajedničku odbrambenu industriju, EU se dovodi u situaciju da pristupa hitnim nabavkama u Americi kako bi naoružala i sebe i Ukrajinu - naveo je Milaković.
On ističe da je u tom kontekstu posebno indikativno i potpisivanje bilateralnog bezbjednosno-odbrambenog strateškog sporazuma između Njemačke i Velike Britanije, 17. jula u Londonu, prvog takvog sporazuma između ove dvije zemlje nakon Drugog svjetskog rata, koji, između ostalog, predviđa zajednički razvoj naoružanja, dublju integraciju i koordinaciju u okviru NATO-a.
- Iako nije riječ o formalnom savezu, ovaj potez pokazuje da se evropska bezbjednosna arhitektura sve više oblikuje kroz vaninstitucionalne formate, pri čemu ključne zemlje djeluju samostalno, a institucije EU ostaju na marginama procesa - dodaje Milaković.
UTICAЈ EVROPSKE STRATEŠKE KRIZE NA BALKAN
Sagledavajući vojne, ekonomske i političke aspekte, smatra Milaković, Evropa se našla u strateškoj zamci u kojoj i eskalacija i deeskalacija nose visoke rizike – prva prijeti urušavanjem ekonomija i gotovo izvjesnim vojnim sukobom, dok druga znači unutrašnje priznanje neuspjeha sa ozbiljnim posljedicama po kredibilitet EU i NATO.
- U takvom kontekstu Sjedinjene Države su uspjele da učvrste svoju dominaciju nad Evropom u bezbjednosnoj sferi i to tako što su je uvukle u konfrontaciju koja, paradoksalno, prije svega njoj samoj šteti. Ono što dodatno otežava položaj Evrope jeste činjenica da njeni lideri, nažalost, ne raspolažu niti vizijom, niti jasnom strategijom izlaska iz ovog ćorsokaka - istakao je Milaković.
On kaže da se umjesto toga stiče utisak da preovladava inerciona politika u nadi da će eskalacija retorike i ekspanzija naoružanja dovesti do željenog rezultata, ali da istorijsko iskustvo pokazuje da se ovakve bezizlazne situacije obično razrješavaju ili eskalacijom u oružani konflikt ili kroz bolno i politički skupo priznanje greške.
- Time ovaj strateški kontekst postaje posebno relevantan za balkanske države, poput Srbije i BiH, u trenucima kada se evroatlantske integracije nameću kao jedina opcija. Članice EU i NATO danas se suočavaju sa pritiscima i rizicima koji su do prije nekoliko godina bili nezamislivi - smatra Milaković.
On ističe da perspektiva da se male države priključe savezu koji od njih očekuje pet odsto BDP-a za naoružanje, da prihvate obavezu učešća u globalnim konfrontacijama /uključujući mogući vojni sukob sa Kinom/ i odreknu se svog ekonomskog suvereniteta, zahtijeva ozbiljno i strateški odgovorno preispitivanje.
- Istina je da su evroatlantske integracije nekim državama donijele izvjesne koristi – lakši pristup fondovima, tržištima i određenim standardima. Ali ako se te koristi plaćaju gubitkom ekonomske samostalnosti i uvlačenjem u tuđe sukobe, onda je nužna trezvena procjena - da li dobijamo bezbjednost ili odustajemo od suverenosti - naveo je Milaković.
On ukazuje da bi članstvo u NATO-u podrazumijevalo preuzimanje čitavog spektra obaveza – od raspoređivanja snaga na istoku /uključujući i Pacifik/ do prilagođavanja nacionalne infrastrukture standardima i potrebama Saveza.
- Dok zagovornici evroatlantskog puta često ističu prednosti članstva, iskustva posljednjih godina ukazuju i na njihovu manje vidljivu stranu, a to su obaveze i ograničenja koja mogu imati dalekosežne posljedice na privredu i ukupnu samostalnost u vođenju nacionalnih politika - naglasio je Milaković.
On navodi da je za zemlje Balkana, koje još imaju izbor, mudro da pažljivo analiziraju ove tekuće trendove.
- Strateška pozicija Evrope već je loša. Zato valja izvući pouke na vrijeme - slijepo juriti u integracije bez procjene aktuelnog konteksta može značiti uvlačenje u tuđe sukobe i odricanje od teško stečene suverenosti. Evropa kakva je bila prije samo nekoliko godina više ne postoji, što svakako treba da bude predmet ozbiljne strateške procjene u svim balkanskim prestonicama koje razmišljaju o svojoj budućnosti u odnosu na NATO i EU - naveo je Milaković u autorskom tekstu koji je objavljen i na sajtu CDPI.