Plotan: Da li je bum vještačke inteligencije novi finansijski balon?
Politički lideri, tehnološki direktori i investitori govore o "revoluciji", "novoj industrijskoj eri" i "fundamentalnoj transformaciji ekonomije", istakao je Plotan u autorskom tekstu za Srnu koji prenosimo u cjelosti:
Međutim, istorija nas uči da upravo u trenucima najvećeg optimizma treba postaviti najneugodnije pitanje: da li posmatramo stvarnu tehnološku transFormaciju – ili još jedan Finansijski balon?
Ekonomista DŽared Bernstajn, bivši predsjednik Savjeta ekonomskih savjetnika Bijele kuće, tvrdi da postoje ozbiljni razlozi da se trenutni finansijski skok vještačke inteligencije posmatra upravo kroz prizmu balona. Ne nužno balona koji će sutra pući, ali balona čije su osnovne karakteristike već jasno vidljive.
Finansijski balon nastaje u trenutku kada nivo investicija u neku klasu imovine postane toliko visok da investitori prestaju da vjeruju da će u razumnom vremenskom roku ostvariti ekonomski povrat koji opravdava uloženi kapital.
Kada se to povjerenje izgubi, povlačenje kapitala dovodi do naglog pada procjene vrijednosti, bankrota, gubitka radnih mijesta, a ponekad i do same recesije. U 21. vijeku smo već prošli kroz dva takva procesa: "dot-com" krah 2001. godine i kroz globalnu finansijsku krizu 2008. godine.
Da bismo shvatili da li se pred našim očima formira i treći finansijski balon, vrijedi obratiti pažnju na trenutnu procjenu vrijednosti sedam najvećih tehnoloških kompanija po tržnišnoj vrijednosti na svijetu. Alphabet, Amazon, Apple, Meta, Microsoft, Nvidia i Tesla danas imaju zajedničku tržišnu vrijednost veću od 20 biliona dolara, što je iznos koji prevazilazi godišnji BDP gotovo svih ekonomija svijeta, osim SAD i Kine.
Međutim, njihova veličina nije realni indikator da li se radi o finansijom balonu, pa se zato posmatra odnos cijene i zarade. Kod ovih preduzeća, naročito u segmentu vještačke inteligencije, taj odnos je izuzetno visok i sve teže se može opravdati realnim prihodima.
Drugim riječima, njihova cijena na berzi je zasnovana na očekivanjima, a ne na stvarnom novcu koji trenutno ostvaruju, a razlika između te dvije cifre je enormna. Investitori, suštinski, ne plaćaju ono što vještačka inteligencija danas donosi - već ono što se nadaju da će donositi u nekoj neodređenoj budućnosti.
Prema dostupnim procjenama, Microsoft, Amazon, Google i Meta će u 2025. godini uložiti između 70 i 100 milijardi dolara godišnje u vještačku inteligenciju kroz kapitalne izdatke i istraživanje i razvoj.
Sa druge strane, prihodi od vještačke inteligencije ostaju skromni. Microsoft je lider sa oko 15 milijardi dolara godišnjeg prihoda, dok Meta ostvaruje svega oko 300 miliona. OpenAI, jedan od simbola revolucije vještačke inteligencije, planira investicije koje se približavaju bilionu dolara, dok joj prihodi iznose tek 13–15 milijardi.
Dodatni razlog za zabrinutost predstavlja pojava tzv. kružnih investicija. Nvidia, proizvođač ključnih čipova za vještačku inteligenciju, investira u OpenAI, dok OpenAI značajan deo tog novca koristi za kupovinu Nvidia hardvera. Na papiru, svi bilansi izgledaju bolje, dok u realnosti, kapital ne dolazi "spolja", već se vrti unutar istog ekosistema.
Ovakvi modeli mogu kratkoročno podizati vrijednosti i stvarati utisak eksplozivnog rasta, ali dugoročno ne riješavaju suštinski problem – nedostatak održivog i masovnog izvora prihoda.
Glavni problem sa kojima se ova preduzeća suočavaju jeste ograničena monetizacija. Oko 80 odsto korisnika koristi vještačku inteligenciju povremeno, bez značajnog Finansijskog doprinosa. Ključni uslov da se balon izbjegne jeste prelazak sa potrošačkog na korporativni model.
Trenutno, svega oko 10 odsto kompanija ozbiljno integriše vještačku inteligenciju u poslovne procese, što predstavlja veliki problem, jer bez tog skoka, očekivani povrat kapitala ostaje neizvjestan.
Ipak bum vještačke inteligencije nije identičan "dot-com" balonu, koji je krajem devedesetih godina nastao na talasu spekulativnih ulaganja u internet startape sa slabim ili nepostojećim poslovnim modelima, a kulminirao krahom berzi 2000–2001. godine.
Za razliku od kraja devedesetih, današnji tehnološki giganti imaju realne i profitabilne osnovne biznise, koji ne zavise isključivo od vještačke inteligencije za opstanak. Međutim, upravo tu leži suptilna razlika, jer ako vještačka inteligencija ne ispuni očekivanja, balon može pući bez bankrota, ali ne i bez gubitnika.
Ovo bi imalo i ozbiljne geopolitičke posljedice, budući da se Sjedinjene Američke Države i Kina trenutno nalaze u trci za dominaciju u oblasti vještačke inteligencije. Savremeno geopolitičko natjecanje odvija se na više različitih dimenzija, među kojima vještačka inteligencija zauzima sve značajnije mesto. Zbog toga će svaka država koja u ovoj trci ostvari prednost biti u boljoj poziciji da projektuje svoju dominaciju i u drugim sFerama, uključujući ekonomsku, političku i vojnu.
Eventualno pucanje balona vještačke inteligencije ne bi imalo isključivo tržišne posljedice, već bi moglo preoblikovati i samu strukturu ove strateške trke. Za razliku od Sjedinjenih Država, gdje razvoj vještačke inteligencije u velikoj mjeri zavisi od Finansijskih tržišta, visokih procjena vrijednosti i strpljenja privatnih investitora, kineski pristup je znatno više državocentričan i manje izložen kratkoročnim tržišnim šokovima.
U slučaju oštre korekcije ili gubitka investicionog entuzijazma na Zapadu, Kina bi se mogla naći u relativno povoljnijoj poziciji, jer njen sektor vještačke inteligencije počiva na dugoročnom strateškom planiranju, državnoj podršci i integraciji tehnologije u industrijske i bezbjednosne strukture.
Pucanje balona bi nesrazmjerno pogodilo američke tehnološke gigante, čije su valuacije i investicioni kapaciteti direktno vezani za povjerenje tržišta. Slabljenje tih kompanija ne bi značilo samo gubitke za investitore, već i eroziju jednog od ključnih stubova američke ekonomske i tehnološke moći.
Ako bi došlo do ekonomske korekcije, najveće nominalne gubitke bi pretrpjeli najbogatiji investitori, koji drže oko 90 odsto tržišne kapitalizacije. Međutim, istorijski gledano, najveće društvene posljedice uvijek snose oni sa najmanjim ekonomskim amortizerima: radnici, niža i srednja klasa, kroz rast nezaposlenosti i usporavanje privrede. U ovom slučaju, Kina bi ostvarila ozbiljnu komparativnu prednost i tako dodatno ugrozila globalno povjerenje u američki Finansijski sistem.