"Đorđe Stanojević, čovjek koji je osvijetlio Srbiju" (VIDEO)
Riječ je o multimedijalnom projektu, a postavka obuhvata arhivsku građu, fotografije i lične predmete prikupljane decenijama. Stanojević je bio pionir elektrifikacije i industralizacije Srbije, veliki dobrotvor i zadužbinar, autor prvih radova iz astrofizike.
"On je najzaslužniji i za brzu elektrifikaciju Srbije na kraju 19. i početku 20. vijeka, svega nekoliko godina poslije prvih hidroelektrana u Njemačkoj, Americi, a tu se misli i na Teslinu hidroelektranu na Nijagari.
Svega nekoliko godina poslije, Đorđe Stanojević je animirao ljude, okupljao u ta takozvana "električna društva". To bi se danas drugačije reklo, tad se govorilo "električna društva" , gdje je on, ustvari, ne samo inspirisao poduhvate nego je i nabavljao svu tu opremu iz Austrije i Njemačke, onda je dovožena željeznicom pa poslije na volujskim kolima, preko naših planina do te neke Ivanjice i Timoka i gdje su već nicale te hidroelektrane.
On je uglavnom autor, uz pomoć drugih inžinjera, tih prvih hidroelektrana po principu naizmjenične struje, po Teslinom trofaznom principu, što je bilo veoma moderno", pojašnjava koautor izložbe, kustos Muzeja istorije Srbije Nebojša Damljanović.
Kroz rekonstrukciju radnog kabineta profesora Stanojevića posmatrači mogu da dožive ambijent i osjete atmosferu u kojoj je slavni naučnik stvarao i da se sazna više o njegovom prijateljstvu i saradnji sa Nikolom Teslom.
Damljanović o tome kaže: "Recimo da je Đorđe Stanojević duša organizacije tog jedinog boravka Nikole Tesle kod nas u Srbiji. Tesla je bio praktično njegov vršnjak, koji je djelovao na istom polju, polju elektrotehnike, međutim nije bilo surevnjivosti među njima - Tesla je bio genijalni pronalazač, Đorđe Stanojević se bavio elektrotehnikom na neki drugi primijenjeni način, on je otišao u Budimpeštu i doveo Teslu u Beograd, predstavljen je i kralju Aleksandru Obrenoviću, eliti Srbije!
Oni su tada bili mladi ljudi, imali su nešto preko 30 godina, a u prirodnim, primijenjenim naukama, veliki pronalasci uglavnom slijede u mladim godinama - to je prosto tako! Ostao je u prepisci Stanojević sa Teslom pa ovdje imamo pisma, nažalost, samo Stanojevićeva Tesli, nemamo odgovore, vidimo kako oni postaju bliži, kako to on postaje intimniji pa se, recimo, on obraća Tesli sa "dragi Tesla". Znate, sa Teslom je veoma mali broj ljudi bio blizak. Tesla je bio jedan veoma "zakopčan" čovjek koji je teško uspostavljao odnose sa drugim ljudima, sav okrenut svojim pronalascima", podsjeća Damljanović.
Na izložbi je izložena i prepiska između kraljice Natalije Obrenović i Stanojevićeve supruge Stane Bogićević, nekadašnje dvorske dame koja je imala baku koja je bila istovremeno i baka kralja Milana.
Damljanović kaže da to jeste naročita okolnost i da jeste otvaralo Đorđu Stanojeviću mnoga vrata, ali da ga ne treba gledati samo kroz tu tačku, jer je Đorđe Stanojević zaista bio čovjek vrhunskog obrazovanja, usavršen u Londonu, Parizu, Njemačkoj, Rusiji.
Stanojević je autor i najstarije sačuvane fotografije u boji nastale u Srbiji, "Ciganče sa violinom". Za tu fotografiju Damljanović smatra da je kao sa nekih španskih platana iz 17 vijeka, prvenstveno murilja i dodaje da je Stanojević takav jedan motiv snimio između 1907. i 1910. godine.
"Naravno, u zapadnoj Evropi je već nekoliko decenija taj postupak primjenjivan, ali ovdje u Srbiji bio je prvi koji je to primijenio!", napominje autor izložbe posvećene Đorđu Stanojeviću.
Na izložbi koja traje do kraja septembra ove godine, može se sagledati raskošan talenat Stanojevića kao naučnika, astronoma, fizičara i savremenog fotografa.
Neobični naučnik volio je da fotografiše ljude, predjele, gradove i građevine, a sačuvani su pozitivi i negativi Sunca urađeni na staklu.
"Đorđe Stanojević je izdao prvi reprezentativni album lijepe Srbije, naših manastira, naših gradova pa i onih novodobijenih tada, mislim na jedan Prizren, na jedan Ohrid, na Bitolj, lijepe predjele.
Osobito su ga privlačili i očaravali vodopadi, ne samo estetski, već je on kao u suštini graditelj elektrana, prije svega, uživao u toj moćnoj snazi vodopada. Ljudi su zasjenjeni brojem tih fotografija, a često gube iz vida da je Stanojević i autor istovremeno skoro svih tih fotografija. To smo dobili od njegove porodice, sukcesivno, što na poklon, što na prodaju.
Prvi rendgen aparat u Srbiju donio je upravo Stanojević, i to svega godinu dana nakon tog pronalaska u Njemačkoj.
"Postoji jedna šaka koju je on snimio, to nas podsjeća na šaku čovjeka koju je snimio Pupin tih godina u Njujorku, a ovo se radi kod nas u Srbiji, ponajviše u Beogradu, gdje je on kao mlad došao na Višu gimnaziju, pa onda ovdje završio i studije fizike", podsjeća Damljanović one koji to znaju, ali i uči one koji nisu znali.
Ono što je mnogima bilo nepoznato, a ova izložba otkriva, jeste da je Stanojević bio u Udruženju za frigorifikaciju, oblast veoma značajnu za tadašnju Srbiju.
"To je bila jedna od ključnih stvari za malu, tada izolovanu Srbiju, pritisnutu žestoko od strane susjedne Austrije. Sjetimo se od Save i Dunava, od Zemuna, počinjala je Austro-Ugarska, to je vrijeme carinskog rata i bilo je životno pitanje kako transportovati na daljinu preko Soluna do udaljenih luka, recimo, svježe meso, ili voće i povrće i zato je proces frigorifikacije bio neobično važan", opet podsjeća autor izložbe o Đorđu Stanojeviću.
Inače, Đorđe Stanojević rođen je 1858. godine u Negotinu gdje je završio gimnaziju, a potom diplomirao na Velikoj školi u Beogradu. Zaslužan je za brojne izume, ali i za izgradnju prvih hidroelektrana u Srbiji - u Užicu, Leskovcu, Velikom Gradištu, Nišu, Vlasotincu i Zaječaru.
Zahvaljujući njegovom zalaganju, Beograd je 1893. godine dobio termoelektranu, samo 12 godina poslije izgradnje prve termoelektrane u svijetu.
Emisiju "Kvadrat na znanje" možete pogledati ovdje.