Zlatan Stojadinović: Beč je u svijetu najznačajniji i najbogatiji grad sa srpskom istorijom
- Srbi se danas jako dobro organizuju i participiraju u svim sferama društva, a po pitanju kulturne ponude i sadržaja iz Srbije, poput književne večeri, pozorišne predstave, filmske projekcije, koncerti, izložbe, od svih gradova širom sveta Beč se nalazi odmah iza Beograda - kaže Stojadinović.
Intervju prenosimo u cijelosti:
Otkud interesovanje da istražujete živote i rad znamenitih Srba u Beču?
STOЈADINOVIĆ: Dolazim iz jedne male opštine, Žabari, u Braničevskom okrugu. Rođen sam 5. aprila 1984. u Požarevcu, a od 2010. živim i radim u Beču. Ovde sam na bečkom Univerzitetu i završio osnovne studije istorije, a oblast mog naučnog istraživanja su Srbi u Habzburškoj monarhiji, odnosno Srbi u Beču od 17. do 20. vijeka. Na tu temu sam objavio nekoliko načnih radova na srpskom i nemačkom jeziku, učestvovao na više projekata, a moja prva publikacija na tu temu bi trebalo da izađe iz štampe sredinom ove godine.
Već sedam godina organizujem, kao jedan od vidova doprinosa zajednici volonterske, ture za naše studente i đake stazama srpskih velikana gde imaju prilike da se upoznaju sa istorijskim nasleđem Srba u Beču. Takođe sam od 2022. do 2023. na jednoj lokalnoj televiziji kao autor, scenarista i voditelj, zajedno sa kolegom Markom Sarićem snimio 72 epizode dokumentarnog serijala "Srpski velikani u Austriji".
Šta je fokus Vašeg istraživanja?
STOЈADINOVIĆ: Kao čovjeka koga je istorija oduvijek zanimala, želio sam odmah po dolasku u Beč, da se informišem o bogatoj istoriji Srba u ovom gradu. Na moje iznenađenje postojale su samo dvije knjige na tu temu, koje su jako kvalitetne, ali daju nedovoljno informacija čitaocu. I tako sam prije 15 godina krenuo u arhivska istraživanja koja još uvijek traju. Beč je grad čiji su arhivi prepuni građe vezane sa Srbe, što je i normalno budući da je po posljednjem popisu iz 1910. u Austrougarskoj živjelo preko dva miliona pravoslavnih Srba. Oni su se u ovom gradu školovali, liječili, trgovali, obavljali državne funkcije, štampali novine i knjige. Opšte su poznate činjenice o životu i radu u Beču Vuka Karadžića, Dositeja, Branka Radičevića, ali gotovo da nema značajnog Srpskog intelektualca 18. i 19. vijeka koji u ovom gradu ne provodi duže ili kraće vrijeme. Tu su takođe i desetine, ako ne i stotine ličnosti potpuno nepoznate i srpskoj i austrijskoj istoriografiji, koje sam želio da predstavim široj javnosti na osnovu bogate građe. Mi danas svakodnevno hodamo stazama naših slavnih, poznatih i manje poznatih sunarodnika, dok nas na to upućuje samo nekoliko spomen ploča. Kao što je Momo Kapor jednom zabilježio kako se mi bavimo samo radnim biografijama velikih ličnosti i da znamo sve o radu Vuka Karadžića a npr. ne znamo gde je ručavao u koje kafane je išao i sa kim se privatno družio. Upravo je jedan od ciljeva mog rada da prikažem i taj dio biografija bečkih Srba kao i mjesta značajna za njih.
Ko je Vam je pomogao u istraživačkom radu?
STOЈADINOVIĆ: Najzaslužnija osoba za moj naučni rad je svakako moj mentor, dr Mihailo Popović iz Vizantološkog Instituta Austrijske Akademije Nauka. Zahvaljujući njemu, dvije godine (2018-2019.) sam sa njim radio kao naučni saradnik na projektu Austrijske Akademije Nauka i Grada Beča "Digitalni geoportal pravoslavnih Srba u Beču 1741-1918". Na ovom portalu koji je javno dostupan na internetu sakupili smo osnovne biografske podatke oko 300 Srba koji su živjeli i radili u Beču i mapirali smo približno toliko lokacija u gradu koje su povezane sa tim ličnostima. Ovo je svakako samo vrh ledenog brijega i uveliko prikupljamo građu za nastavak projekta, jer stalno nailazimo na nove ličnosti u istraživanjima.Takođe sam na Akademiji od 2017. honorarni saradnik na kapitalnom projektu "Austrijski biografski rečnik", gdje sam dosada napisao nekoliko jedinica koje obuhvataju biografije nekih značajnih Srba u Habzburškoj monarhiji.
Po čemu se Beč izdvaja od drugih gradova u inostranstvu kad su Srbi u pitanju?
STOЈADINOVIĆ: Beč je najznačajniji grad za srpsku kulturu u čitavom 18. i dobrim dijelom 19. vijeka. Ovdje su 1791. štampane prve Srpske dnevne novine ikada, a Matica Srpska je došla do podataka za najmanje 1.150 bibliografskih jedinica štampanih na srpskom jeziku u ovom gradu od 1770. do 1918. Pored svih Vukovih djela, ovdje je štampan i "Gorski Vjenac", a najstarija ujedno i najznačajnija Srska knjiga 18. vijeka – Žefarovićeva "Stematogarfija", štampana je u Beču 1741. U istom periodu od nekih 120 godina postojalo je oko 100 radnji čiji su vlasnici bečki Srbi od kojih samo jedna još uvijek postoji – krznarska radnja Nikole Јovanovića, osnovana davne 1901. Јoš uvijek postoji dvadesetak kuća koje su u nekom periodu bile u vlasništvu srpskih vladara, plemića ili trgovaca, dok je približno toliko srušeno. Srbi su Habzburškoj monarhiji dali na desetine generala od kojih je najmanje 25 bilo sahranjeno u Beču, a nekoliko grobova je još uvijek očuvano. Pored Sankt Marks groblja gdje su počivali Vuk, Branko Radičević i Stjepan Mitrov Ljubiša, značajna je i Srpska parcela 68b na Centralnom groblju osvećena 1904., gde su sahranjeni prinčevi iz dinastije Petrović, general Stratimirović kao i mnogi znameniti bečki Srbi. Јako je važna i istorija crkve u ovom gradu: kao što je SPC najstarija postojeća institucija Srpskog naroda, a Karlovačka Mitropolija najstarija institucija Srba u Habzburškoj monarhiji, tako je i Srpska crkveno-školska opština Svetog Save, osnovana 1860., najstarija postojeća institucija Srba u Beču. Prilikom njenog osnivanja pobrojano je 500 stalno nastanjenih i još 1000 Srba koji povremeno borave u Beču. Crkva, danas Saborni hram, Sv. Save izgrađena je 1893. godine, a samom činu osvećenja je sa cjelokupnom vladom prisustvovao i sam car Franc Јozef koji je ujedno bio i najveći donator za njenu izgradnju. Danas je hram najstariji od ukupno četiri srpske crkve u Beču. U njoj je bilo opelo kralja Milana i generala Stratimirovića, ovde su se venčali Јovan Skerlić i Konstantin Fotić kao i veliki knez Mihail Aleksandrovič Romanov, brat ruskog cara Nikolaja drugog. Treba napomenuti da se verski život Srba u ovom gradu odvija od 1723. i osnivanja najstarije pravoslavne (“Grčke”) kapele u Beču (danas crkva Svetog Đorđa) najpre u njoj, a zatim i hramu Svete Trojice. Obe ove crkve su od 1918. pod jurisdikcijom Vaseljenske Patrijaršije.
Šta možete izdvojiti kao posebne zanimljivosti?
STOЈADINOVIĆ: Kao posebno zanimljive epizode iz mog rada izdvojio bih pronalaženje do tada nepoznatih predmeta i djela kao što je handžar Kneza Miloša Obrenovića koji je poklonio Austrijskom caru Ferdinandu 1841. Ovaj predmet se danas čuva u zbirci starog oružja u palati Hofburg, a bečka štampa toga doba piše da je handžar knez Miloš nosio za pojasom na Cveti 1815. Takođe jedan od portreta Austrijskog cara Franca Јozefa iz 1910., koji je izradio Paja Јovanović, za čije se postojanje nije znalo pronašao sam u jednoj javnoj ustanovi. Interesantna je i priča o postavljanju table na Teslinoj ulici u Beču. Naime, iako je Tesla dobio ulicu u 21. bečkom okrugu još davne 1952., punih 70 godina nije postojala tabla sa imenom ove ulice te s toga niko nije ni znao za njeno postojanje. Kada sam u arhivu pronašao podatak da ova ulica postoji otišao sam da je fotografišem, ali na moje veliko iznenađenje nije postojala nikakva oznaka; a ulica, tačnije staza koja nije asfaltirana, jednom stranom gleda na šumu a na drugoj strani su zgrade koje ulaz imaju iz susjedne ulice, tako da je to ulica bez ijednog broja. Odmah sam pisao nadležnim vlastima 21. okruga koje su mi odgovorile u najkraćem roku i nakon uvida u stanje na terenu, početkom 2022. postavile tablu sa imenom ulice na njenom početku i kraju. Trenutno radim i na sprečavanju uklanjanja nadgrobog spomenika generala Gavrila Rodića sa bečkog Centralnog groblja, o čemu sam nakon odbijanja od nadležnih institucija, nedavno imao priliku i da razgovaram sa gradonačelnikom Beča, G. Mihaelom Ludvigom.
Izučavata i porodične istorije značajnih Srba u Beču?
STOЈADINOVIĆ: Važan dio mog rada se sastoji i u sastavljanju porodičnih istorija značajnijih ljudi koji još uvijek imaju potomke u ovom gradu. Veoma je zanimljiv način kako sam dolazio do njih, a njihove porodične priče i privatne arhive sa fotografijama, grbovnicama i dokumentima su mi od posebnog značaja. Iako je većina njih tokom decenija i vijekova germanizovano i ne znaju srpski jezik, gotovo svi su ponosni na svoje pretke i na značaj koji su oni imali kako među bečkim Srbima tako i među Austrijancima. Tako da u ovom gradu još uvijek žive potomci generala Stratimirovića, barona Nikolića od Rudne, profesora Јovana Čokora, porodica Bajić, Ostojić, Prekajski i mnogi drugi. Taj do sada neobrađeni aspekt u istoriografiji predstavlja meni najzanimljiviji dio istraživanja.