Stjepanović: Cilj donošenja Zakona o posebnom registru - povećanje transparentnosti
Kolumnu prenosimo u cjelosti:
1. Koji je osnovni cilj donošenja ovog zakona?
Osnovni cilj donošenja Zakona o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija jeste povećanje transparentnosti i odgovornosti u radu organizacija koje finansijski ili na drugi način pomažu strani subjekti kroz podršku iz inostranstva. Ovim zakonom se ne zabranjuje rad nevladinih organizacija, već se uvode mehanizmi za bolji nadzor njihovog djelovanja i finansiranja, u skladu sa demokratskim standardima i međunarodnim praksama.
Postoje brojni primjeri iz svijeta gdje su nevladine organizacije korištene kao instrumenti za ostvarivanje političkog i ekonomskog uticaja stranih država. Takva praksa može ozbiljno ugroziti suverenitet i unutrašnju stabilnost zemlje, naročito u situacijama kada se strane organizacije finansiraju s ciljem oblikovanja političkog mnjenja ili uticaja na donošenje zakona i odluka.
Ovim zakonom se ne zabranjuje rad neprofitnih organizacija, već se uspostavlja jasan registar koji omogućava Republici Srpskoj da ima uvid u to koje neprofitne organizacije dobijaju sredstva iz inostranstva, u koje svrhe ih koriste i da li djeluju u skladu sa zakonima Republike Srpske.
Transparentnost je ključna za jačanje povjerenja javnosti u rad neprofitnih organizacija. S obzirom na to da određeni segmenti civilnog društva imaju značajan uticaj na donošenje odluka i kreiranje javnih politika, njihova finansijska i organizaciona struktura treba biti dostupna javnosti kako bi se spriječile moguće zloupotrebe i osigurala potpuna zakonitost rada.
2. Zašto se zakon odnosi samo na organizacije koje primaju sredstva iz inostranstva? Da li se na taj način diskriminišu nevladine organizacije?
Zakon se ne odnosi isključivo na organizacije koje primaju sredstva iz inostranstva zbog njihove diskriminacije, već iz razloga što je strano finansiranje često povezano sa ostvarivanjem političkih, ekonomskih i ideoloških interesa stranih država, organizacija i fondacija na teritoriji Republike Srpske.
Postoji međunarodna praksa koja potvrđuje potrebu za regulisanjem stranog finansiranja nevladinih organizacija.
Sjedinjene Američke Države su još 1938. godine donijele Zakon o registraciji stranih agenata (FARA), koji obavezuje pojedince i organizacije koje djeluju kao agenti stranog principala i učestvuju u političkim ili propagandnim aktivnostima u korist stranog subjekta da se registruju i podnose periodične izvještaje o svojim aktivnostima, primljenim sredstvima i odnosima sa zvaničnicima SAD.
Rusija je usvojila Zakon o stranim agentima, koji propisuje da se nevladine organizacije koje primaju finansiranje iz inostranstva i učestvuju u aktivnostima koje vlasti definišu kao "političke" moraju registrovati kao "strani agenti", čime se obezbjeđuje transparentnost i sprečavaju eventualni oblici stranog uticaja na unutrašnju politiku.
Mađarska je 2017. godine donijela zakon koji je zahtijevao da nevladine organizacije koje primaju više od 7,2 miliona forinti (približno 24.000 evra) godišnje iz inostranstva budu registrovane kao organizacije koje primaju stranu pomoć i da se tako predstavljaju u svim publikacijama. Ovaj zakon je kasnije ukinut odlukom Evropskog suda pravde, ali je pokazao tendenciju evropskih država da uvedu mehanizme kontrole nad stranim finansiranjem NVO sektora.
Ovaj zakon, dakle, ne zabranjuje rad organizacija, već uspostavlja jednake standarde transparentnosti za one koje primaju sredstva iz inostranstva, što je u skladu sa međunarodnim standardima zaštite demokratskih institucija i suvereniteta države.
3. Da li ovaj zakon krši Ustav Republike Srpske i BiH, kao i Evropsku konvenciju o ljudskim pravima?
Ne, zakon nije u suprotnosti sa Ustavom Republike Srpske, Ustavom Bosne i Hercegovine, niti sa Evropskom konvencijom o ljudskim pravima.
Član 11. Evropske konvencije o ljudskim pravima garantuje slobodu udruživanja, ali istovremeno omogućava državama članicama da uvedu određene mjere kontrole ako su one opravdane zaštitom javnog interesa, demokratskog poretka i nacionalne bezbjednosti.
Takođe, postojeći Zakon o udruženjima i fondacijama Republike Srpske reguliše oblast nevladinih organizacija, ali ne obuhvata poseban nadzor nad stranim finansiranjem. Ovim zakonom uvode se mehanizmi dodatne kontrole, koji su u skladu s međunarodnim pravom, kako bi se osigurala zakonitost i transparentnost rada NVO sektora.
Republika Srpska, kao dio demokratskog društva, ima pravo i obavezu da štiti sopstvene institucije i politički sistem od netransparentnog stranog uticaja, što je u skladu sa Ustavom i međunarodnim pravnim standardima.
Član 11. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda (EKLjP) – Sloboda okupljanja i udruživanja.
1. Svako ima pravo na slobodu mirnog okupljanja i na slobodu udruživanja sa drugima, uključujući pravo da osniva sindikate i da se priključuje sindikatima radi zaštite svojih interesa.
2. Ostvarivanje ovih prava ne podliježe nikakvim ograničenjima, osim onih koja su propisana zakonom i koja su neophodna u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbjednosti ili javne sigurnosti, radi sprečavanja nereda ili zločina, zaštite zdravlja ili morala ili zaštite prava i sloboda drugih. Ovaj član ne sprečava zakonita ograničenja ostvarivanja ovih prava od strane pripadnika oružanih snaga, policije ili državne uprave.
4. Da li se ovim zakonom uvodi cenzura nevladinim organizacijama?
Ne, zakon ne uvodi cenzuru, niti zabranjuje nevladinim organizacijama da izražavaju mišljenje ili učestvuju u društvenim i javnim debatama. Sloboda izražavanja i udruživanja garantovana je Ustavom Republike Srpske i međunarodnim konvencijama, ali istovremeno svaka država ima pravo da uvodi mehanizme zaštite suvereniteta i unutrašnje stabilnosti.
Zakon ne zabranjuje nevladinim organizacijama da izražavaju mišljenje ili da učestvuju u društvenim i javnim debatama. Ono što se ograničava jeste mogućnost da se organizacije finansirane iz inostranstva bave političkim djelovanjem ili političkim aktivnostima ( podrazumijeva učešće u predizbornoj kampanji političkih stranaka I kandidata, prikupljanje sredstava za političke stranke i kandidate, finansiranje kandidata, odnosno političkih stranaka I sprovođenje političkih aktivnosti u svrhu ostvarivanja uticaja na formiranje javnog mnjenja I postizanje političkih ciljeva) I drugim aktivnostima koje se odnose na političko organizovanje I djelovanje usmjereno na ugrožavanje demokrartije, narušavanje integriteta RS, kršenje Ustavom RS zajamčenih slovoda I prava I raspirivanje nacionalne, rasne ili vjerske mržnje ili netrpeljivosti.
Zakon sprečava zloupotrebu nevladinog sektora za ostvarivanje stranih interesa, ali ne zabranjuje javno djelovanje NVO u oblastima zaštite ljudskih prava, kulture, nauke, obrazovanja itd.
5. Zašto je termin "agent stranog uticaja" uveden u zakon?
Termin "agent stranog uticaja" nije novina, već pravni termin koji se koristi u zakonima SAD-a (FARA), Rusije, Mađarske. Ovaj pojam ne označava kriminalnu ili nelegitimnu aktivnost, već isključivo ukazuje na organizacije koje primaju strana sredstva i sprovode aktivnosti koje mogu imati politički ili javni uticaj.
Upotreba ovog termina ne znači da se organizacije stigmatizuju, već da se jasno razlikuju one koje se finansiraju iz inostranstva od onih koje su isključivo domaće i samostalne. Republika Srpska, kao i druge države, ima pravo da uspostavi sistem kojim će se jasno identifikovati finansiranje iz inostranstva i osigurati puna transparentnost.
Ovaj termin omogućava da se na objektivan način izbjegne potencijalni prikriveni strani uticaj na političke i društvene procese u Republici Srpskoj, što je legitiman cilj svake suverene države.
6. Da li ovaj zakon zabranjuje rad organizacija koje zagovaraju ljudska prava i demokratiju?
Ne, zakon ne zabranjuje rad organizacija koje se bave zaštitom ljudskih prava, demokratije, vladavine prava, medijskih sloboda ili drugih važnih društvenih pitanja. Svaka organizacija koja djeluje u skladu sa Ustavom I zakonima Republike Srpske može nastaviti sa svojim radom bez ikakvih prepreka.
Ovaj zakon se odnosi samo na transparentnost finansiranja i osigurava da organizacije koje primaju sredstva iz inostranstva ne djeluju kao instrumenti stranih interesa. Time se ne ugrožava rad organizacija koje zaista rade u interesu građana, već se sprečava potencijalna zloupotreba NVO sektora za političke ili obavještajne aktivnosti.
Na ovaj način se osigurava zaštita demokratskog poretka, dok se istovremeno ne ograničavaju osnovna prava na udruživanje i slobodu govora
7. Da li se ovim zakonom uvodi previše administrativnih obaveza za nevladine organizacije?
Ne, ovaj zakon ne uvodi prekomjerne administrativne obaveze, već postavlja jasniji i sistematičniji okvir za izvještavanje o radu organizacija koje primaju sredstva iz inostranstva.
Ovaj zakon osigurava da nevladine organizacije koje se finansiraju iz inostranstva budu podložne istim pravilima transparentnosti kao i sve druge institucije koje učestvuju u javnom životu. Na taj način se pojačava povjerenje građana u rad ovih organizacija i sprečava mogućnost zloupotreba i manipulacija putem skrivenog finansiranja.U Republici Srpskoj se ovim zakonom ne ograničava rad nevladinih organizacija, već se povećava transparentnost, što je u interesu i građana i same države.
8. Koja je svrha vođenja posebnog registra u Ministarstvu pravde Republike Srpske?
Poseban registar nevladinih organizacija koje se finansiraju iz inostranstva uvodi se radi veće transparentnosti i javnog nadzora nad njihovim djelovanjem.
Trenutno postoji Јedinistveni registar udruženja i fondacija koji vodi Ministarstvo uprave i lokalne samouprave Republike Srpske, ali ovaj zakon predviđa poseban registar samo za organizacije koje finansijski ili na drugi način pomažu strani subjekti. Cilj nije dupliranje administracije, već preciznija evidencija o izvorima finansiranja i aktivnostima ovih organizacija.
Uvođenje posebnog registra ima višestruku svrhu:
1. Transparentnost – Građani i institucije će imati jasan uvid u to koje organizacije primaju finansiranje ili pomoć na drugi način iz inostranstva i u koje svrhe koriste ta sredstva.
2. Prevencija zloupotreba – Strana finansiranja mogu se koristiti za skriveno političko djelovanje, širenje dezinformacija, pa čak i za aktivnosti koje su suprotne interesima Republike Srpske.
3. Јačanje povjerenja – Organizacije koje rade u skladu sa zakonom i javnim interesom neće imati nikakve probleme s registrom, već će se kroz transparentnost dodatno osnažiti njihov legitimitet.
Registar ne znači zabranu rada, već samo postavlja pravila igre kako bi se osiguralo da nema netransparentnog uticaja stranih faktora na unutrašnje procese u Republici Srpskoj.