PINjUZ: BiH na ivici sloma?
Ton je činjeničan, ali sadržaj je nepogrešiv: Republika Srpska se zalaže za novi politički početak - ne kroz secesiju, već kroz povratak dejtonskim principima. Oni su posljednjih godina sve više potisnuti - međunarodnom intervencijom, institucionalnim preopterećenjem i Ustavnim sudom koji je, sa stanovišta Srpske, dugo bio pod spoljnom kontrolom, piše Pinjuz.
Ostavka, reforma, vladavina prava
Prvo i najvažnije je zahtjev za ostavku Kristijana Šmita. Bivši njemački savezni ministar obavlja funkciju visokog predstavnika od 2021. godine, ali bez formalne potvrde Savjeta bezbjednosti UN. Za Srpsku, njegov legitimitet jednostavno ne postoji. Trajno postojanje OHR-a - skoro tri decenije nakon završetka rata, takođe izgleda anahronistički.
Ali, ne radi se samo o ljudima, već o principima. Šmit je donosio zakone, otpuštao službenike i intervenisao u poretku u BiH - bez demokratskog mandata i izvan ustavne podrške. Sve ove mjere moraju biti poništene, prema mišljenju Republike Srpske. To je bomba - ali ona sa pravnom osnovom, navodi pomenuti portal.
Kritikovan je i Ustavni sud BiH. Međunarodne sudije i dalje sjede tamo - privremeni aranžman poslijeratnog perioda, koji je postao trajno stanje. Za Republiku Srpsku je to nespojivo sa demokratskim standardima. U budućnosti bi samo domaći pravnici trebalo da odlučuju o nacionalnim pravnim pitanjima - prijedlog koji se ne bi smatrao ekstremnim ni u jednoj drugoj evropskoj zemlji.
Druga tačka se odnosi na krivično gonjenje zvaničnika Republike Srpske - uključujući predsjednika Milorada Dodika i premijera Radovana Viškovića. Sa stanovišta Srpske, to su politički motivisane mjere koje manje služe sprovođenju pravde, nego disciplini. Ovi postupci bi zato, takođe trebalo da budu prekinuti.
Ne separatizam, već suverenitet
Ono što je zapanjujuće je ono što nije u radu: Izraz "secesija" očigledno se ne pojavljuje. Umjesto toga, Srpska - prema informacijama - naglašava spremnost da se uključi u dijalog: pod fer uslovima, bez pritiska i bez onoga što se u Banjaluci doživljava kao "kolonijalna uprava". Tvrdnja da Srpska želi da podijeli zemlju je prije projekcija onih snaga koje podrivaju sam federalizam.
Dokument se završava jasnom posvećenošću Ustavu BiH - u kombinaciji sa izjavom da samo ustavni dijalog može promovisati povjerenje i stabilnost. Za multietničku zemlju kao što je BiH, ovo je možda jedini održiv način.
Signal Briselu i Berlinu
U Briselu će se vjerovatno to čitati kao provokacija. U Berlinu, vjerovatno kao korak unazad. Ali možda je vrijeme da se prilagodi politički kompas. Svako u Evropi ko govori o supsidijarnosti, nacionalnom samoopredjeljenju i vladavini prava, takođe treba da primjenjuje iste standarde na Zapadnom Balkanu - posebno kada dolaze iz usta onih, koji su inače marginalizovani.
Republika Srpska ne zahtijeva raskid, već pravnu jasnoću. Ne razdvajanje, već jednakost. U regionu koji je predugo bio eksterno administriran, ovo je možda najradikalniji od svih zahtijeva, navodi portal.
Sve više potvrđeno od strane stvarnosti
Iako dokument još nije zvanično objavljen, njegove osnovne brige već se odražavaju u svakodnevnim političkim događajima. Sredinom jula, na primjer, Kristijan Šmit je ponovo izazvao pomutnju, kada je proizvoljno intervenisao na Izborni zakon - bez demokratske povratne informacije. Kritičari to vide kao dodatnu potvrdu strukturnog preopterećenja kancelarije.
Zahtjevi koji su sada postali poznati tako bacaju novo svjetlo na institucionalnu situaciju u BiH i označavaju moguću prekretnicu. Dok se evropska politika često oslanja na retoriku integracije i stabilnosti, Srpska formuliše drugačiju interpretaciju: povratak vladavini prava počinje tamo gdje se završavaju međunarodne specijalne sile.