Tadić: Čije je naše pravo glasa?
Kolumnu Ognjena Tadića prenosimo u cijelosti:
Države koje imaju problem s tim što u njima pravo glasa nije slobodno, što nisu u stanju da ga zaštite i/ili što se ono koristi tako da se njime ne izražava autentična volja birača (aktivno pravo glasa), niti su kandidati autentični predstavnici takve volje (pasivno pravo glasa), nisu slobodne demokratske zemlje, a o sopstvenoj suverenosti mogu samo da sanjaju. Takve države često nazivamo banana države. U demokratskim državama sve institucije imaju primarni zadatak da zaštite pravo glasa. Osnovni vid zaštite je stvaranje i održavanje izbornog sistema koji garantuje procedure u kojima je moguće izvršiti pretvaranje volje birača u volju odgovarajućeg predstavničkog sistema, u okvirima postojećeg ustavnog poretka i uz puno poštovanje demokratskog izbornog legitimiteta.
Čije je naše pravo glasa?
Krajem septembra 1995. godine, tačnije 26. septembra, neposredno po završetku tzv. operacije "Maestral" i neposredno pred početak tzv. operacije “Јužni potez“ – dvije ratne operacije srpskih neprijatelja koje su kao posljedicu imale brojne ratne zločine nad civilima i više od 100000 izbjeglica, strani moćnici organizovani u tzv. Kontak grupu sjedili su u Njujorku i dogovorili “Daljnja dogovorena osnovna načela“ kao dodatak Ženevskim načelima dogovorenim 8. septembra iste godine. Neko će pomisliti da se njihov dogovor odnosi na hitnu humanitarnu pomoć ili na zaustavljanje ratnih zločina činjenih od strane hrvatskih i muslimanskih vojnih i policijskih snaga pod rukovođenjem Zagreba i Sarajeva, ali varate se ukoliko tako razmišljate. Dogovor se odnosio na izbore u BiH! Da, dobro ste pročitali – na izbore. Tu, tada i u takvim okolnostima međunarodni moćnici napravili su nacrt budućeg izbornog sistema koji važi i danas.
Dokument iz Njujorka kaže da je "cilj da se slobodni demokratski izbori održe u oba entiteta", te jasno navodi sljedeće:
"Trideset dana nakon što predstavnici OEBS-a zaključe da se u oba entiteta mogu održati slobodni i demokratski izbori, vlade dva entiteta će održati slobodne i demokratske izbore...". Dakle, nedvosmisleno je jasno da se u BiH izbori zapravo održavaju u entitetima i da ih održavaju vlasti entiteta! U tački 6. dokumenta iz Njujorka kaže se da će "nakon izbora nadležnosti BiH biti povjerene" Parlamentarnoj skupštini BiH izabranoj po omjeru 1/3 iz Republike Srpske u odnosu na 2/3 iz Federacije BiH i sa garantovanim entitetskim glasanjem, zatim Predsjedništvu izabranom po istom omjeru i sa garantovanim pravom na zaštitu vitalnog nacionalnog interesa, zatim izvršnom organu vlasti u odgovarajućem ministarskom sastavu i, na kraju, Ustavnom sudu BiH "nadležnom za odlučivanje o svim pitanjima u skladu sa Ustavom BiH koji će biti promijenjen i usklađen sa svim dogovorenim osnovnim načelima" (Ženevskim od 8. septembra i načelima iz Njujorka od 26. septembra 1995. godine). Iz navedenog je nedvosmisleno jasno da sve institucije BiH demokratski izborni legitimitet crpe isljučivo iz entiteta, tj. iz volje birača izražene na izborima koji se održavaju u entitetima i koje održavaju vlasti entiteta. Da je tako govore i mehanizmi zaštite entitetskog i vitalnog nacionalnog interesa ("tri naroda i dva entiteta") koji služe tome da se volja i odluke institucija BiH mogu korigovati i vratiti na pozicije entitetskog demokratskog izbornog legitimiteta svaki put kada iz bilo kojih razloga postoji sumnja ili prijetnja da bi one mogle odstupiti od entitetskog demokratskog izbornog legitimiteta. Principi iz Njujorka autentično su preneseni u Aneks 3. Dejtonskog mirovnog sporazuma. U članu 2. tog Aneksa stoji:"Strane traže da OEBS verifikuje da li izbori mogu biti efektivni pod sadašnjim društvenim uslovima u oba entiteta...", čime je dodatno naglašeno da demokratski izborni legitimitet zavisi od društvenih uslova u entitetima!
Da pojednostavimo – na osnovu prava glasa birač bira i kandidat se kandiduje, potom izabrani kandidati donose odluke vodeći računa o entitetskom demokratskom izbornom legitimitetu, a ukoliko odstupe od toga primjenjuju se mehanizmi entitetskog glasanja ili vitalnog nacionalnog interesa koji konačne odluke institucija koriguju i usklađuju sa entitetskim demokratskim izbornim legitimitetom.
I to jednostavno pravilo bi trebalo biti to što svako u ovoj zemlji mora shvatiti kao zlatno pravilo. Pravilo koje obezbjeđuje da je zaista naše pravo glasa svakoga od nas.
Čiji su naši izborni zakoni?
Shodno dejtonskoj ustavnoj strukturi kod nas postoji pluralizam u izbornom zakonodavstvu. Bilo ko da sada na svom računaru ili telefonu otvori internet stranicu Centralne izborne komisije BiH (izbori.ba) moći će u sekciji "Zakoni o provođenju izbora" da pronađe više zakona – Izborni zakon BiH, Zakon o lokalnoj samoupravi Republike Srpske, Zakon o izboru, prestanku mandata, opozivu i zamjeni načelnika opština u F BiH, Izborni zakon Republike Srpske i Izborni zakon Brčko distrikta BiH. Zašto je to tako? Zbog toga što se primjenom opisanih principa iz Njujorka i Aneksa 3. Dejtonskog mirovnog sporazuma nije moglo, niti je trebalo drugačije. BiH ne postoji kao izborna jedinica i nepostojeći je bosanskohercegovački demokratski izborni legitimitet.
Demokratski izborni legitimitet isključivo je vezan za entitete. Na kraju krajeva, ko ne vjeruje, neka i sam pročita dokument iz Njujorka i Aneks 3. Dejtonskog mirovnog sporazuma, a ukoliko je lijen da ih pronađe, dovoljno je i da pročita i član 1.1a, tačka 3. Izbornog zakona BiH u kome doslovno stoji da izborna jedinica podrazumijeva “c) entitetsku izbornu jedinicu u kojoj se bira i konstituiše entitetski nivo vlasti, koje unutar sebe imaju višečlane izborne jedinice i d) entitetsku izbornu jedinicu u kojoj se bira državni nivo vlasti“.
Dakle, svaka vlast u BiH svoj demokratski izborni legitimitet crpi iz entiteta. Prirodno je onda da se postavi pitanje kako može biti problem to što je Narodna skupština Republike Srpske usvojila novi Izborni zakon Republike Srpske? Imala ga je i do sada. I u prethodnom, nespornom tekstu Izbornog zakona Republike Srpske, kao i u novom, jasno stoji: "Ovim zakonom uređuje se izbor predsjednika i potpredsjednika Republike Srpske, poslanika Narodne skupštine Republike Srpske i delegata Vijeća naroda, odbornika gradske skupštine, odbornika skupštine opštine, gradonačelnika grada, načelnika opštine, članova savjeta mjesne zajednice, imenovanje organa za sprovođenje izbora i finansiranje izbora i izborne kampanje" (član 1. prethodnog zakona). Otkuda onda sada ideja da takav pristup u novom tekstu Izbornog zakona Republike Srpske odjednom postaje sporan? Posebno kada se ima u vidu da i u Izbornom zakonu Brčko distrikta BiH stoji: "Ovim zakonom uređuje se izbor poslanika u Skupštinu Brčko distrikta BiH" (član 1. tog zakona), a što, bar do sada, nikome nije bilo sporno!
U banana državi Ustavni sud za "banane"
Niste valjda pomislili da je ovo pitanje moglo proći bez miješanja krnjeg Ustavnog suda BiH? Gdje god su od Dejtona do danas političko Sarajevo ili strani antidejtonski uticaj kršili Ustav BiH i stvarali političke krize koje su služile za rušenje Dejtonskog mirovnog sporazuma, svugdje je Ustavni sud BiH bio instrument takve njihove politike.
Sama najava da će Narodna skupština Republike Srpske usvojiti novi tekst Izbornog zakona Republike Srpske i njime dodatno precizirati i reorganizovati ono što je i do sada bilo u njenoj nadležnosti – demokratski izborni legitimitet, u krnjem Ustavnom sudu je zašiljila olovke. Sa stopostotnom sigurnošći mogu tvrditi da su u stručnim službama Ustavnog suda BiH pripremili nacrt privremene mjere protiv novog teksta Izbornog zakona BiH, a da nisu ni sačekali da taj zakon bude objavljen. Samo tako moguće je protumačiti činjenicu da se za svega nekoliko dana od objavljivanja tog zakona mogao napisati zahtjev za ocjenu njegove ustavnosti, prijedlog za privremenu mjeru, pa onda održati sjednica i napisati privremena mjera. Јednostavno rečeno, ovo je obrazac ponašanja krnjeg Ustavnog suda BiH – svaki put kada Republika Srpska učini bilo šta što u skladu sa Ustavom BiH, Ustavom Republike Srpske, generalno Dejtonskim mirovnim sporazumom, doprinosi boljoj organizaciji Republike Srpske i njenoj sposobnosti da izvršava svoje ustavne funkcije i nadležnosti, pojavljuje se na sceni Ustavni sud BiH, koji, da se poslužimo košarkaškim rječnikom, nastoji da svaki pogodak Republike Srpske blokira "bananom". No, i u košarci i u pravnom poretku bilo koje zemlje takve banana blokade dopuštene su isključivo ukoliko nisu prekršaj, a "banane" Ustavnog suda BiH (posebno krnjeg) krše skoro svako slovo Ustava BiH jer udaraju direktno na postulate tog Ustava (Podsjećajući se na Osnovna načela usaglašena u Ženevi 8.9.1995. godine i u Njujorku 26.9.1995. godine, je tekst iz Preambule Ustava BiH). BiH time dodatno utvrđuje svoj karakter banana države, jer jedna od osnovnih karakteristika svake banana države, uz dominaciju stranaca, jeste nepostojanje slobodnog i autentičnog prava glasa.
Kad, ako ne sad? Ko, ako ne mi?
Šta je onda to zbog čega se sudije krnjeg Ustavnog suda BiH usuđuju da to čine, iako su svjesne da krše Ustav koji su dužne da štite?
Prvo, žrtve su opšte psihoze u Sarajevu koja svaki dan od januara 1996. godine, pa do danas, uporno ponavlja mantru da "još samo malo treba izdržati i nestaće i Dejton i Republika Srpska". Drugo, radi se o sudijama koje će mahom najdalje do 2024. godine otići u penziju i pate od sindroma potpune neodgovornosti – misle da ih niko nikada neće pozvati na odgovornost zbog svega što su radili u Ustavnom sudu BiH, iako brojni svjedoci govore da je, pored političkog kriminala u vezi s nepoštovanjem Ustava koji su dužni da štite, bilo i onog koruptivnog kriminala i kupoprodaja sudskih odluka. Treće, njihova politička uloga trenutno je podređena sarajevsko-ambasadorskoj agendi po kojoj treba učiniti sve što je moguće kako bi se Republika Srpska zaustavila, omela ili bar obeshrabrila u nastojanjima da sačuva Dejtonski mirovni sporazum, a posebno da zaštiti funkciju visokog predstavnika od uzurpatora u liku K. Šmita. I četvrto, iz političkog Sarajeva čini se sve da se skrši zvanična i većinska politika Republike Srpske, a u tom planu uticaj na rezultat lokalnih izbora je sljedeća stanica.
Sve navedeno razlog je da oni razmišljaju i ponašaju se po principu "kad, ako ne sad, i ko, ako ne mi?" i da misle da treba činiti i ono što je nedopušteno (protivustavno) kako bi se uoči predstojećih lokalnih izbora srušio entitetski demokratski izborni legitimitet koji svoju adresu ima u Republici Srpskoj. Složićete se, sve nabrojano potpuno je suprotno ulozi Ustavnog suda BiH definisanoj počevši od dokumenta iz Njujorka ("Ustavni sud nadležan za odlučivanje o svim pitanjima u skladu sa Ustavom BiH koji će biti promijenjen i usklađen sa svim dogovorenim osnovnim načelima", tačka 6. Načela iz Njujorka, 1995), pa do kasnijih dejtonskih ustavnih odredabi ("Ustavni sud će podržavati ovaj Ustav", član VI/3 Ustava BiH).
U takvim okolnostima, htjeli ili ne htjeli, moramo se vratiti na pozicije sa početka ovog teksta i čuvati slobodno i autentično pravo glasa u Republici Srpskoj. Kad, ako ne sad? Ko, ako ne mi?
Koja je tvoja reakcija? - upitao je Tadić u kolumni za banjaluka.net.