Kusturica: Nemam više pravo da ćutim
Ovako proslavljeni reditelj Emir Kusturica u intervjuu za Sputnjik objašnjava okolnosti u kojima je, pored reputacije svjetskog umjetnika filma, počeo da gradi i karijeru književnika.
Da je u tome uspješan potvrdilo je i predstavljanje njegovih Sabranih djela u pet knjiga, objavljenih u izdavačkoj kući Kosmos.
Uz opasku da bi možda bolje bilo reći izabrana djela, budući da će ih biti još, profesor Kusturica, još dodaje da njegovo pisanje nije došlo iz nekog smišljenog koncepta.
- Nije to došlo ni iz želje da budem pisac, nego je nastalo praktično kao zamjena za nešto što je mnogo kompozitnije i teže, a to su filmovi. Dakle, da bi postao književnik čovjek mora da piše, odnosno mora da vježba rukopis, a ja sam to doživio kao kad pravim kadrove. A kad pravite kadar i sekvencu, bilo da je jedan ili ih je mnogo, to se uvijek radi iznova, sve dok čovjek ne dođe do neke vrste perfekcije - rekao je Kusturica.
Sami ste kazali da ste postali pisac između ostalog i zbog toga što nije više bilo novca za filmove.
- Kad sam prvi put rekao nešto pozitivno o Putinu, onda je odmah krenula restrikcija na Zapadu koja je bila suluda. To je bilo još vrijeme kad je on bio kooperativan sa Zapadom, ne ovo sad u kome stvara novu valutu i gdje se zapravo jedan čitan svijet lomi i dobijamo novi okvir nove civilizacije koja je na drugi način postavljena od ove kolonijalne - jasan je proslavljeni reditelj i književnik.
Da li vas dobro razumjeh da ste vi zahvaljujući Putinu zapravo postali pisac?
- Tako je, to je najtačnije.
Prisećajući se svoga puta, na promociji ste pomenuli vaš prvi film "Gernika", rađen po priči Antonija Isakovicća. Da li je "Gernika" kao simbol borbe protiv nasilja i borbe za slobodu zapravo zajednički imenitelj svega što ste do sada uradili?
- Јeste. Tu sam odmah na početku uočio šta znači cjelina. I kroz šta junak sve prođe, napravi užasnu grešku jer želi da pomogne, a u stvari isječete noseve, koji su navodno kod pripadnika Јevreja veći i sječe ih, a onda iz straha kad vidi šta je uradio - kao i čovječanstvo iz haosa u koju uvede istorija - onda se sve popravlja i vraća se u početnu fazu i tako u krugovima - navodi Kusturica.
Gdje je onda uloga vas kao buntovnika protiv tog svijeta? Vi se ne biste bunili da ne vjerujete da je taj svijet popravljiv i da ga je moguće dovesti u neke razumne koordinate?
- Svijet se samoishranjuje i on u toj samoishrani proživi razne faze. Šta je dobro sa ovom novom civilizacijom? Ona je stvorena i ona će da se razvija kao jedna vrsta evroazijstva - jer bez Evrope ipak ne može - ali azijstvo, odnosno azijska sila u kolektivizmu. Taj kolektivizam su ovi izgubili izuzev u fudbalu ili u tako nekim sporednim aktivnostima, ali nema ga u proizvodnji niti u onome što je esencijalno za te zapadne narode. Na drugoj strani se pojavljuje nova civilizacija ili ideja o budućnosti kao više civilizacija koje prate jedna drugu - kaže Kusturica.
Da li vi to sada pričate inspirisani BRIKS-om koji je aktuelan ovih dana? Јe li to ta civilizacija koja će donijeti novinu?
- Naravno. Јa mislim da je BRIKS jedan novi okvir u kojeg će stati sve ono što ne želi da bude pod neokolonijalnom, odnosno postkolonijalnom šapom koja je držala praktično čitavu planetu dva, tri vijeka. Sad je došlo vrijeme razračunavanja koje ne mora da bude ratno, iako će tu biti ratova. Uostalom, Indija i Kina imaju sporove oko granica, pa su u istoj toj grupi. Ujedinjene nacije i međunarodno pravo je tako pokleklo, izgubilo je onu silu koju je imalo i u takom neredu jako je dobro da se stvara novi poredak. To je novi poredak na starim iskustvima carevina, pokleknutih carevina, poništenih Kine i Indije koji su zapravo bili najveće žrtve kolonijalizma britansko-francuskog, odnosno američkog, a sad se javljaju i sami kao hegemoni - smatra Kusturica.
Da li je simbol tog novog svijeta, slobodnijeg i pravednijeg Peter Handke, čovjek koga ima i u vašoj novoj knjizi "Pobunjeni anđeo"?
- Peter Handke je čovjek koji po svemu zaslužuje jednu knjigu i mnogo pažnje. To je čovjek koji je u vrijeme bombardovanja Beograda, Srbije i Republike Srpske stigao tu da živi s nama pod bombama. Takvu stvar može da izvede samo veliki heroj, odnosno čovjek kod koga nema granica između životopisa, onoga što živi, i pisanja koje dolazi iz njegove neuhvatljive prirode, koje ima žanr koji nikad na planeti nije postojao, niti će postojati, koji je duboko ljudski. Sve što je Handke radio, manje-više je na kraju poklonio nama. I ja mislim da je zbog toga i dobio Nobelovu nagradu - uvjeren je Kusturica.
U knjizi je to čovjek na žici koji razgraničava svijet na dobro i zlo, da li su takvi kao Handke malobrojni ili ih ima?
- Profesor čitav život hoda na žici. Bez žice nema onog što Milo Lompar piše o mojoj prvoj knjizi, o ideji o insajderu u autsajderu. Kada autsajder postaje insajder, a ne želi to da bude, nego se vraća autsajderu, a ipak je na putu gdje se insajderski stiču različiti uslovi. Na koji način? Na taj način što postaješ ruski prijatelj u trenutku kadu im je najteže. Kad postaješ srpski najveći prijatelj u trenutku kad je tom narodu najteže. Znači, visoki zadaci žrtvovanja i ideje da čovjek ako se ne žrtvuje - ne postoji. On može samo da bude žrtva nekog autokonformizma koji vlada i koji ljude poništava. Čovjek koji ostvaruje smisao kroz žrtvovanje za druge je čovjek. Pobunjeni čovjek je to isto. Šta je Handke recimo bez Srbije? Bio bi uspavani pisac koji bi uspijevao u formalnom smislu da dotakne nebo, ali to iskustvo u kojem se žrtvovao za jedan mali pravedni narod, poturivši praktično leđa pod sve te medijske bičeve koji vladaju Zapadnom Evropom - stvarno je vrijedno pažnje. Nije on igrao na tu kartu, on je samo želio da pomogne - jasan je proslavljeni reditelj.
Ni vi niste igrali na određenu kartu, u smislu kalkulanstva, ali ste ipak osvanuli na jednoj strani...
- Kad se raspadala Јugoslavija, moja ideja o traženju porijekla bila je upravo zbog toga što je srpski identitet postojao u mojoj kući. I on je istražen. To je problem koji se pojavljuje zapravo u mom rodnom gradu, ali ne i kod mene, tako da ja ne dijelim taj problem. Јa dijelim aktuelne probleme kroz koje prolazi srpski narod, pokušavam da budem od koristi za njegovo preživljavanje u ovim teškim uslovima. Izgledalo je kao da sam na strani jačeg, ali zašto je to tako zamišljeno? Zato što je to provincijalni utisak. Svaka provincija ima utisak da je ona spremna da napravi svetozador. A nije tako u svjetskim pomjeranjima, ispalo je da su Srbi nagrabusili najviše i da su bili uvijek, reklo bi se, na nekoj klackalici gdje je pravda izmicala, neprestano. I utoliko je moje samopotvrđivanje u okviru tog naciona i te kulture bilo najnormalnija pojava za mene i za moju porodicu - kazao je Kusturica.
Svijet i dalje s pažnjom prati sve što pričate i radite. Nedavno smo gledali domaći dokumentarac u Ukrajini gdje se i vi pojavljujete, ali svi su "razumjeli" da je to vaš film - tamo gdje se pojavite sve postaje vaše.
- To je zanimljiv film. Јer kako bez ikakvog odbljeska čovjek da ćuti na ono što se dešava sa Pečerskom lavrom u Kijevu, dakle, u srcu ruske duhovnosti, odnosno pravoslavlja, s kojim mi dijelimo praktično sve, uključujući i bliske jezike i na neki način nikad ostvarenu ljubav koja je, valjda zbog te fizičke udaljenosti, tako bila postavljena. Veoma je važno da se u jednom takom filmu solidarišemo sa braćom koja su ugnjetena u Kijevu. To su pravoslavna braća, to je ista kultura, to je kultura na kojoj sam ja odgajan, bez obzira što su imena drugačija, to je ono što sam ponio iz kuće. Da je moj otac živ, uradio bi isto - kategoričan je Kusturica.
Imate li nadu da će se tu nešto dobro dešavati?
- Imam. Mislim da sila boga ne moli i da će to na kraju da završi upravo na onaj način na koji očekujemo da sve dođe na svoje mjesto i da ono što je rusko bude rusko. Zašto? Zato što je taj multikulturni recept propao na ispitu, upravo na onom na čemu je nezavisna Ukrajina ugnjetavala u tom dijelu, zabranjivala jezik. Gledao sam jedan dokument u kome ukrajinski predsjednik obećava penzionerima Rusima da neće imati penziju, da neće moći unuke da šalju u obdaništa i da necće moći da žive na toj teritoriji. I to se sad vidi po utvrdama koje su gradili od 2014. do praktično početka ovog sukoba. Tu se još pojavljuje i fenomen bioloških laboratorija, ta priča zaslužuje svoj epilog - navodi Kusturica.
Da li su u pravu oni koji kažu da sve zapravo zavisi od ishoda američkih izbora?
- Na površini to jeste vezano za te izbore, to je još uvijek najjača svjetska sila, formalno i do uvođenja valute koja će da parira, a ne da bude žrtva američkog dolara. A doštampavali su ih koliko god im je trebalo, jer su znali da u završnici nekog kockanja u Dubaiju ili bilo gdje u Indoneziji, dobitniku žetone isplaćuju u dolarima. Dok ove zemlje koje su se srele sad u Kazanju, ne stvore svoj monetarni finansijski sistem, dotle će oni biti prvi. A mislim da nam za ovo o čemu govorimo treba još godina-dvije, da ćemo imati jedan paralelni finansijski sistem i ekonomiju koja neće zavisiti od federalnih rezervi, odnosno koliko ima dolara ili koliko će se doštampavati. Kad se smanji okvir unutar kojeg je dolar valuta koja vlada, onda će Amerika izaći na čistac sama sa sobom. A taj čistac ne znamo šta će da bude - govori Kusturica.
Andriću ste posvetili cio jedan grad ali niste od njega preuzeli uvjerenje da je u ćutanju sigurnost. Vi ne ćutite?
- Nisam, zato što se danas ne može reći da je ćutanju sigurnost. Danas možeš da se praviš lud da se ništa oko tebe ne dešava i da budeš slobodno žrtva toga što ćutiš. Danas se čovjek brani verbalnim rafalima bolje nego ćutnjom. Hoću da kažem, različita vremena - različite ideje i ideali. Andrićev je bilo ideal da bude miran i da stvara. A moj ideal je da u svoju društvenu zajednicu unesem što više mogu. I utoliko je moj diskurs, u stvari, jak da bi sve ono što kod mene vrijedi bilo preneseno na ljude s kojima živim - kaže proslavljeni reditelj.
Da li sada govorite iz autsajderske pozicije, opet ste prešli na tu stranu?
- Јeste. Ali ja nemam putera na glavi. Dugo je postojala i još uvijek postoji jedna suluda ideja da mi je država dala brdo, da mi je država dala Andrićgrad. Odem dole u Trebinje gdje imam neki stan i prvi komšija kaže - opština mu dala stan - pojašnjava Kusturica.
Kada da očekujemo sljedeće tomove sabranih djela i makar jedan film?
- Biće, biće. A biće i knjiga iduće godine - završava Kusturica.